© 2020 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
An wedhen gelwys ‘lime tree’ in Sowsnek yw kefys in nebes tyleryow in Kernow. An sort kebmyn yw Tilia x europaea, kebmysk a dhyw ehen; nyns yw godhvedhys pana dermyn a veu an sort-na drës aberth in Breten Veur. An Romans a’n dros dhe’n pow martesen, saw yma radn ow predery na veu va plynjys in Breten Veur bys i’n seytegves cansvledhen. Dre rêson nag yw owrwernen vëth genesyk in Kernow, nyns yw hanow rygthy kefys i’n tavas tradycyonal. Rag hedna res veu dhe Nance benthygya dhyworth Kembrek an hanow Kernowek owrwernen ‘lime tree.’ An owrwernen yw gwedhen vrâs dhêlcodha, a yll tevy moy ès cans ha hanter-cans troos’hës in uhelder. Yn fenowgh yma prysken dew ow tevy adro dhe gorf an wedhen awoles. Yma an dêlyow in form colon, y smoth awartha saw nebes blewek wàr an tenewen awoles. Sort kebmyn a owrwernen in soth a Bow an Sowson, in Frynk, in Jermany ha pelha dhe’n ëst, yw owrwernen an dêlyow bian, Tilia cordata pò ‘small-leaved lime.’ An strêt moyha a bris in cres Berlyn, chif-cyta Jermany yw Unter den Linden, hèn yw ‘In dadn an Owrwern.’ Yma an strêt efan-na ow resek dhyworth tyller Palys an Cyta bys in Yet Brandenburg. Y feu rôsva a owrwern dêlyow bian plynjys wàr dhew denewen an strêt in cres an seytegves cansvledhen orth arhadow Frederyk Wyllyam, an Dôwysyas Brâs pò ‘Great Elector.’ I’n gwetha prÿs y feu oll an gwëdh trehys dhe’n dor in termyn secùnd gwerryans an bÿs. Saw y feu gwëdh nowyth plynjys in Unter den Linden in bledhydnyow hanter-cans an gansvledhen dhewetha. Yma lies rôsva a owrwern dhe weles kefrÿs. in meur a cytas erel wàr an Brâstir hag in Breten Veur. Bys in dyweth an osow cres y fedha cùntelesow laha in mesk an poblow Tewtonek sensys in dadn owrwernen. Yth esa an bobel ow cresy fatell o an owrwernen a weres dhe’n dus hag y ow whelas dyscudha an gwiryoneth. I’n termyn eus passys y fedha flourys an owrwernen ûsys in fysek an bobel, spessly rag dyghtya anwos, anwesva ha pàs. Yma glus pò ‘mucilage’ i’n flourys hag yth yw hedna a brow rag hebaskhe fakel i’n vriansen. Medhel yw an predn hag yth ywa pòr dhâ rag kervya. Dell hevel, i’n dedhyow coth in Dewnan hag in Kernow y fedha lovonow gwrës a rusken an owrwernen. Yma flehes whath owth ûsya dêlyow owrwernen avell whyban. Y fÿdh udn dêlen kemerys yn stroth inter an dhew vës brâs. Mar teu an flogh ha sensy an dhêlen ogas dhe’n ganow ha whetha yn crev, ev a vydn gwil son uhel ha lybm. Kynth yw an owrwedhen aswonys in Sowsnek avell ‘lime’, ‘linden’ yw ken hanow Sowsnek. An drevenva mayth oma tregys ow honen yw Lynwood, ha hy a gafas hy hanow dhyworth chy brâs in cres an treven. An chy brâs-na a veu byldys yn avarr in nawnjegves cansvledhen. Yma Lynwood ow styrya ‘Coos an Owrwern.’ Carl Linné pò Linnaeus o losowor brâs neb a verwys i’n vledhen mil seyth cans seyth deg êth. Ev a dhesmygyas an system arnowyth in biologieth a henwel kenyver plans ha kenyver best dre hanow dôbyl, kynda ‘genus’ hag ehen ‘species.’ Hanow y deylu Linné a dheuth dhyworth an owrwernen vrâs esa ow tevy dhyrag chy y vêny.