© 2021 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
In Sowsnek yth eson ny ow côwsel a’n dhyw losowen ‘greater celandine’ ha ‘lesser celandine’. Hanow sciensek ‘greater celandine’ yw Chelidonium majus. Chelidonium yw growndys wàr an ger Grêca chelidôn ‘gwednal’ pò ‘swallow’. Ytho rag Chelidonium comendys yw an hanow losowen gwednal. Losowen gwednal yw esel a’n Papaveraceae, teylu an myllas. Plans tender dyvlew yw hy ha melen spladn yw hy feswar petal. Nyns o losowen gwednal genesyk i’n enesow-ma. Y feu hy drës aberth in Breten Veur hag in Wordhen avell losowen medhegieth. Wostallath hy o plans a lowarthow, saw hy a scapyas ha fastya hy honen wàr ves. Kebmyn lowr yw hy in Kernow ogas dhe dreven, ow tevy in mes a fosow coth pò ow terevel in mes a’n cauns. Mar teuta ha terry garren an losowen te a welvyth meur a sùgan rudhvelen. I’n dedhyow coth y fedha an sùgan-na ûsys rag dyghtya lagasow dyscler, ha dre rêson a’n ûsadow-na y feu hanow aral desmygys rag Chelidonium: losowen lagas. Dioscùrydês, an medhek Grêca, a lever fatell vydna an wednal gwil devnyth a’n losowen-ma rag egery lagasow hy edhnygow dall. In Kernow orth dallath an uganves cansvledhen y fedha losowen gwednal ûsys rag dyghtya lagasow clâv. Hedhyw i’n jëdh yma losoworyon orth hy ûsya rag berranal pò ‘asthma’ ha cleves clos dywvron pò ‘bronchitis’. Dres pùb tra aral yth yw remedy sùgan losowen gwednal rag gwenogednow pò ‘warts.’ Dell usy ow wharvos nyns eus colm vëth inter ‘greater celandine’ ha ‘lesser celandine’. Yma ‘lesser celandine’ ow longya dhe deylu an paw bran, hèn yw dhe styrya an Ranunculaceae. Hy hanow sciensek o Ranunculus ficaria. Saw hedna re beu chaunjys dhe Ficaria verna. Kynth yw ‘lesser celandine’ pòr gebmyn dre oll Kernow, marnas wàr Woon Brèn pò ‘Bodmin Moor’ yn udnyk, nyns yw hanow Kernowek rygthy kefys in tyller vëth. Ytho wàr grownd an Kembrek an hanow re beu provies: steren an gwaynten. Yth yw flour an losowen-ma kepar ha steren eth scoren, hag y melen bryght. Steren an gwaynten a’s teves keler pò ‘tubers’ in dadn an dor, hag y fedhons y ow noryshya an losowen, tra usy owth alowa dhedhy tevy in bàn pòr avarr i’n vledhen, pàn na vo meur a flourys gwyls erel dhe weles. Yth yw keler an losowen shâpys kepar ha whethfyansow a gleves marhogyon pò ‘haemorrhoids.’ Rag hedna herwyth dyscans an sînansow pò ‘doctrine of signatures’ yth o an keler cresys dhe vos dâ rag an cleves-na. Hèn yw an rêson rag an hanow coth Sowsnek ‘pilewort’. Dell hevel yma vertu i’n losowen warbydn an cleves in gwiryoneth. Yma ficus in Latyn ow styrya ‘fygesen’ ha bothan cleves marhogyon inwedh. Hèn yw an skyla rag an hanow Ficaria. Nyns yw an hanow ‘pilewort’ na’n devnyth gwrës a’n losowen re romantek. Bysy yw dhyn perthy cov bytegyns fatell yw pòr deg steren an gwaynten in dallath an vledhen pàn vo hy ow plejyowa hy honen oll. William Wordsworth a ùnderstondyas hedna yn tâ hag ev a screfas bardhonek adro dhedhy mayth usy ev ow leverel:
Dhe’m lagasow ass yw wheg
an steren gwaynten vian deg!