© 2022 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
I’n gwary Kernowek Origo Mundi nyns yw Caym, mab Adam, pÿs dâ dhe lesky radn a’y drevas avell offryn dhe Dhuw. Ev a lever: Pÿth yw an gordhyans dhe Dhuw bos leskys dhe glow lusow wàr an carygy dega? I’n geryow-na dell hevel yma leskys dhe glow lusow ow styrya ‘burnt to ashes of charcoal.’ Pelha i’n bardhonak Cowsowgh da vy, che den mor fur Jamys Jenkyns a lever: Gwell y via perna nebes glow/ Ha hedna vedn gàs tobma dhelergh ha râg. Nyns yw glow ‘coal’ kefys in dor Kernow. Dre lycklod ytho yma Jenkyns ow referrya dhe’n cunys glow predn pò ‘charcoal.’ I’n termyn eus passys glow ‘coal’ a vedha gelwys ‘sea-coal’ in Sowsnek. Glow yw carrek wodhojek ‘sedimentary rock’ usy owth appêrya in dadn an dor in gwyscosow glow pò gwythy glow. Me a vydn y elwel glow carrek alema rag. Hedhyw i’n jëdh glow carrek yw leskys rag tobma treven, in tredanvaow hag in lies proces dywysyansek. Glow predn yw neb tra dhyffrans yn tien: remnant scav a garbon gwrës dre dobma prednyer heb meur a air, may halla bos kemerys in mes anodhans an dowr ha’n sùbstancys êthadow erel. I’n dedhyow coth yth o provians glow predn kebmyn in tyleryow mayth esa ow tevy meur a wëdh. Nyns yw glow predn ûsys re venowgh in agan dedhyow ny, saw yth yw devnyth gwrÿs anodho in barbecuwys, rag ensampyl. Yma pelednow a glow predn pernys inwedh avell remedy rag drog-gôans. Pelha yth yw glow predn arbednyk gwrës a bredn an byswedhen ûsys gans delînyoryon rag tedna pyctours wàr baper. Glow carrek ha glow predn yw sortow dyffrans a’n element carbon. An ger carbon y honen yw an ger Latyn carbo ‘glow predn’. Yth yw carbon kefys in formys erel kefrÿs, grafît, rag ensampyl. Grafît yw carbon crystalek mayth yw y atomow arayes in shâp wheghcornek. Yma grafît ow wharvos in cresten an dor hag yth ywa pòr fast pò ‘stable’. Grafît yw ûsys rag an “plobm” in pluvednow plobm ha kefrÿs avell uras pò ‘lubricant.’ Pàn vo grafît gorrys in dadn wascas uthyk brâs an sewyans yw gelwys adamant pò ‘diamond’. Grafît hag adamant yw sortow dyvers a garbon: grafît yw pòr vedhel —saw adamant yw an stoff moyha cales in oll an norvÿs. Yma ken sort carbon aswonys hedhyw inwedh: hèn yw grafên. Y feu grafên enys’hës ha descrefys rag an kensa prÿs i’n vledhen dyw vil ha peswar in Ûnyversyta Mankenyon gans Konstantîn Novoselov hag Andre Geim. Folen grafên yw gwrÿs a grafît, saw nyns ywa ma’s udn atom in tewder. Ober an dhew sciensyth a wainyas an Prîss Nôbel i’n vledhen dyw vil ha deg. In spît dhe danôwder marthys grafên, an stoff a’n jeves lies qwalyta barthusek ow longya dhe nerth, tenvenieth, optek, mecanek hag electronek. Yma lies cowethas i’n tor’-ma ow whythra possybyltas an stoff nowyth-ma. Dell hevel ny a vëdh ow clôwes moy ha moy ow tùchya grafên i’n bledhydnyow usy ow tos.