© 2023 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
Dell wrug vy derivas nebes termyn alebma, an kensa jyn êthen ûsys in Kernow o jyn Newcomen, ûsys orth dallath an êtegves cansvledhen. Y feu an jyn-na amendys gans an jynor Scot James Watt. Jyn Watt y honen a veu gwelhës whath gans an Kernow Richard Trevedhek, rag ev a dhesmygyas jyn an êthen waskedhys (‘pressurized steam’). Hedna a barusas an fordh rag jyn êthen an hens horn. In agan dedhyow ny bytegyns yth yw an jyn loskvan aberveth an jyn moyha a bris; yma hedna ow resek wàr menoyl ‘petroleum’ avell cunys. I’n jyn êthen yth yw an cunys leskys avês dhe’n jyn dhe wil êthen. Ena yth yw an êthen skitys aberth i’n cylynder rag herdhya an pyston in bàn ha dhe’n dor. Yth yw an môcyon omlesca-na trailys ena dhe vôcyon kelhek rag drîvya an jyn. I’n jyn loskvan aberveth wàr an tenewen aral yth yw an cunys (i’n câss-ma menoyl pò oyl dîsel) leskys i’n jyn hag yma an loskvan ow qwil dhe’n pyston lesca i’n cylynder rag drîvya an jyn. An loskvan-na i’n cylynder yw an rêson mayth yw an jyn gelwys ‘jyn loskvan aberveth’. Y feu lies stap in dysplêgyans an jyn loskvan aberveth hag ytho res yw ascrîbya an jyn arnowyth dhe lies jynor. Onen a’n re-na o an Jerman, Karl Benz. Ev a dhesmygyas jyn dew strocas ha’y jyn a veu patentys in Jermany i’n vledhen mil eth cans eth deg. Yma jynys dew strocas ûsys whath rag ensampyl in môtor-dywrosow hag in heskednow chain. Adro dhe’n keth termyn Nicolaus Otto, Gottlieb Daimler ha Wilhelm Maybach a wrug patentya an jyn peswar kelgh. Hèn yw an jyn usy owth obery dell yw ûsys in kerry tan hedhyw. Pyston an jyn-na a’n jeves peder savla: cunys ajy, kesqwascans, anowyans ha gorvok in mes. Pàn vo an jyn owth obery, y fÿdh pùb pyston in savla dyffrans. Nyns usy menoyl ow lesky heb bos kemyskys gans air. Hèn yw devar an carbùrador. Pelha res yw anowy an kebmysk may halla va lesky, gwythres gwrÿs gans an cantolyow (‘spark plugs’). Apert yw ytho fatell yw an jyn completh lowr, rag res yw surhe fatell wra wharvos pùb agweth a’n oberyans orth an prÿs ewn. An pystons yw kelmys gans an werthys dornygel (‘crankshaft) hag yma hedna ow trailya lesca an pystons dhe vôcyon kelhek hag orth y dhelyfrya dhe rosow an carr tan. Y feu an jyn dîsel desmygys gans an jynor Jerman Rudolf Diesel tro ha dyweth an nawnjegves cansvledhen. Hanow an jynor a ros y hanow dhe’n menoyl specyal kefrÿs. Nyns yw otham a gantolyow i’n jyn dîsel, hag yma an oyl arbednyk-ma ow lesky pàn vo va kesqweskys, heb bos anowys dre wrîhon an gantol. Rag sordya an jyn dîsel res yw settya an jyn in môcyon der an battery. Yth yw an jyn dîsel effethus lowr hag yma jynys a’n par-na in ûsyans rag kertys tan dre lies bledhen. In agan dedhyow ny yth eson ny ow qweles kerry tan tredanek. Dre lycklod ny wra an carr tan tredanek arlehe carr tan an menoyl termyn vÿth yn scon.