© 2023 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
Ùsbekystân yw pow in cres Âsya. Yth o va poblegeth i’n Udnyans Sovyetek; lebmyn yth ywa pow anserhak. Chîf-cyta Ùsbecastân yw Tashkent, saw gwell aswonys martesen yw an secùnd cyta, Samarcand. Dhe’n Soth a Ùsbekystan yma Tùrkmenystân. Hedna inwedh o poblegeth Sovyetek ha lebmyn pow anserhak. Y jîf-cyta yw Ashgabat. Yma randir ledan war oryon Ùsbekystân ha Tùrkmenystân gelwys Cwaryzm. I’n randir-na adro dhe’n vledhen seyth cans eth deg y feu genys scolor brâs henwys Mùhamad ibn Mûsa al Cwaryzmy, hèn yw dhe styrya, Mahom mab Moyses dhyworth Cwaryzm. Ev a veu arfedhys in ‘Chy an Skentoleth’ (Dar al-Hikma) in Bagdad, fùndyans a gefy lyfrow a sciens ha fylosofy Grêk hag a wre aga thrailya dhe Arabek. Warbarth gans an textow Grêk-na Chy an Skentoleth a wre dylla lyfrow gwredhek screfys gans aga scoloryon aga honen. Onen a’n scoloryon-na o Al Cwaryzmy. Al Cwaryzmy a screfas versyon nowedhys a dhorydhieth Ptolemy. Ev a screfas lyver kefrÿs ow tùchya an dedhyador Ebrow pò ‘Hebrew calendar.’ Ev a screfas lyver a bris inwedh adro dhe sterydhieth pò ‘astronomy.’ Pelha ev a screfas lyver ow tùchya aljebra in dadn an tîtel An Lyver Compassus ow tùchya reckna dre Aqwytya ha dre Gesposa. I’n Arabek genesyk an ger rag ‘aqwytya’ o al-jabr . Yth esa an ger-na ow referrya dhe’n proces i’n aljebra a vôvya term dhyworth an udn tenewen dh’y gela a gehavalyans pò ‘equation.’ In y oberow Al Cwaryzmy a spêdyas dhe assoylya lies problem in calcorieth. I’n Osow Cres y feu lyver Al-Cwaryzmy ow tùchya aljebra, An Lyver Compassus, trailys dhe Latyn in dadn an tîtel cot’hës Algeber pò Algebra. Hèn yw tardhans an ger algebra in Sowsnek hag ytho in Kernowek inwedh. Lyver aral a bris screfys gans Al-Cwaryzmy o gelwys Addycyon ha sùbtracsyon in arsmetryk Eyndek. An lyver a bresentyas dhe’n redyor system Eyndek a nyverow, hèn yw dhe styrya an vaner a screfa nyverow gans aga valews herwyth aga thyller in rew an fygùrys: unsysow, degow, cansow, mîlyow, hag erel. An system-na o tra nowyth rag pobel an West ha drefen an lyver gwredhek dhe vos screfys in Arabek, yth eson ny owth henwel an nùmbers-na nyverow Arabek. Lyver Al-Cwaryzmy adro dhe’n arsmetryk a veu trailys dhe Latyn in dadn an tîtel Algoritmi de Numero Indorum, hèn yw dhe styrya Al-Cwaryzmy ow tùchya Nyver Eyndek. Algoritmi i’n tîtel Latyn yw dysplêgyans a’n hanow Al-Cwaryzmy. Y feu an hanow Algoritmi benthygys aberth in Sowsnek Cres avell algorisme, algrime hag augrim. Dre analogieth gans an ger Grêk arithmos ‘nyver’ an form a dhysplêgyas dhe algorithm in Sowsnek agan dedhyow ny. Pàn wrug vy gorra warbarth ow Gerlyver Sowsnek - Kernowek i’n vledhen dew vil, in dadn an ger Sowsnek ‘algorithm’ me a gomendyas an form Gernowek augrym, hèn o an form ûsys in Sowsnek Cres. In Sowsnek an Osow Cres yth esa an ger-na ow sygnyfia try thra dhyffrans. Kensa, nyverow Arabek; Nessa, recknans gans nyverow Arabek; Tressa: abacùs pò fram acowntya. In Sowsnek arnowyth, bytegyns, styr an ger ‘algorithm’ yw hebma: bagas a oberyansow defînys in fordh dhyblans rag performya whel arbednyk.