© 2023 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
Y feu Ignaz Semmelweiss genys in Bùdapest, Ùngary i’n vledhen êtek êtek; in eur-na Ùngary o radn a’n empîr Austrian. Tas Semmelweis o spîcer sowyn a dhevedhyans Austrian. Ignaz a dhalathas studhya laha in Ûnyversyta Viena in êtek try deg seyth saw ev a jaunjyas devnyth y dhyscans dhe vedhegneth hag a wainyas gradh avell medhek in êtek peswardhek peswar. Ev a veu appoyntys is-vedhek in clynyk golovas in Viena. Yn scon Semmelweiss a dhalathas whythra an cudyn a fevyr golovas pò ‘puerperal fever’— scorja rag benenes in golovas dres oll Ewrop. Kyn whre an vrâssa radn a venenes don aga flehes in tre, mars o res dhe venyn omdhon i’n clâvjy dre rêson a vohosogneth, pò a dhylahuster an flogh pò a broblebmow gans an golovas, y fedha hy in peryl a fevyr golovas. Yth esa oll an vedhygyon ow cresy na ylly fevyr golovas bos yaghhës. Saw Semmelweiss a verkyas fatell o dyffrans inter an nùmber a’n benenes esa ow merwel i’n dhyw radn a’n clâvjy. In radn a’n dyberthvaow pò ‘wards’ studhyoryon a vedha deskys hag yn fenowgh an studhyoryon aga honen a wre examnya an benenes; saw i’n dyberthvaow erel ny vedha present rag an enesygeth ma’s glyvedhesow pò ‘midwives.’ Pelha coweth dhe Semmelweiss a veu pystygys dre gollel pàn esa ev owth examnya corf a venyn marow a fevyr golovas hag ev a verwys a glevejyans. Semmelweiss a dhetermyas y whre studhyoryon esa ow tos dydro dhyworth an rom dyvynyans po ‘dissection room’ bys i’n dhyberthva golovas, dry an clevejyans dhyworth corfow marow bys i’n mabmow yagh. Semmelweiss ytho a erhys dhe oll y studhyoryon, kyns es whythra benyn in golovas, dhe wolhy aga dêwla yn tâ in tedhans a lim clôrinegys (‘chlorinated lime solution’). Dre rêson a’n practys-na nùmber an mernansow a godhas yn frâs ha scant ny verwys benyn vÿth in y radn ev a’n clâvjy. An vedhygyon yonk in Viena a aswonas roweth a dhyscudhans Semmelweiss. Ny wrug an vedhygyon a-ughto bytegyns aswon valew y dybyans, dre rêson na wrussons y ùnderstondya. Res yw dhyn remembra inwedh na’n jeva Semmelweiss rêson rag an glanythter reqwîrys ganso. Ny dheuth styryans rag clevejyansow bys in termyn Pasteur i’n tressa qwarter an nawnjegves cansvledhen. In êtek peswardhek eth y wharva wheldro in Austrya ha Semmelweiss a gollas y soodh i’n clâvjy. Ev a dhewhelys dhe wonys in Ùngary. Dhyworth an vledhen êtek whe deg y omdhegyans a veu dhe voy ha dhe voy gwandrus, martesen awos pockys Frynk. Nyns eus dùstuny vÿth ev dhe gafos an dysês dre goplans gans benenes tùchys gans an pockys; moy lyckly ywa fatell veu va clevejys dre dava gans benenes esa ev ow tyghtya. Dre rêson a’y fara muscok Semmelweiss a veu gorrys in foljy. I’n gwetha prÿs pàn esa ev i’n tyller-na, y feu ev cronkys yn poos. Ev a verwys a’y bystygow ha nyns o va ma’s seyth bloodh ha peswar deg. Ev yw remembrys bytegyns avell savyour brâs a venenes in golovas.