© 2024 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
Baruch Spinoza (in Latyn Benedictus de Spinoza) a veu genys i’n vledhen whêtek try deg dew in Amsterdam, Poblegeth an Iseldiryow, dhe deylu a Yêdhewon Portyngalek. Kyn whrug ev attendya yeshîva pò scol tradycyonal Yêdhow, y dhyscans a veu cot’hës rag ev a spênas meur a dermyn in negys enporthans y das. Spinoza a dhysplêgyas prederow anewngryjyk na wrug ev declarya erna verwys y das ha pàn fyllys negys an teylu. I’n vledhen whêtek pymp deg pymp ev a dhyllas y dybyansow coynt. Ev a wrug chalynjya an opynyon kebmyn yth o Duw y honen auctour an scryptour Ebrow. Pelha nyns o va unverhës gans an Yêdhewon ow tùchya natur Duw hag ev a veu acûsys a vos dydhuw. Ev a gowsas in mes inwedh warbydn power an rabys hag a’n menysters Cristyon. Yth esa y brederow ow tùchya Duw kelmys gans y dybyansow adro dhe’n bolytygieth. Pàn wrug ev defia auctoryta an rabys yn egerys, y a dhyllas herem pò dyfen wàr y bydn, hag ytho ev a veu tôwlys in mes a gùntelles an Yêdhewon. Ev a veu sconys gans y deylu y honen inwedh ha nyns o va ma’s try warn ugans bloodh. Warlergh hedna Spinoza a vêwas yn sempel avell malor gwedrygow ‘lens grinder’, saw chif gwythres y vêwnans o fylosofy. Y opynyons a wainyas kelgh a scodhoryn saw metya a wrêns in dadn gel. Res o an keladow drefen y brederow dhe vos mar hedharth. I’n vledhen whêtek seyth deg ev a dhyllas y lyver Tractatus Theologico-Politicus heb compla y honen avell an auctour. Porpos an lyver-na o dhe dhelyfrya an den dhyworth camgrejyans ha dhyworth auctoryta rêwlysy an grejyans. Yma va i’n lyver owth examnya an Scryptour Ebrow hag ow settya in mes an rêwlys compes rag an stât ha rag an grejyans; yma va inwedh ow conclûdya fatell yw gwell an stât mars eus democratieth ino ha franchys cows. Porpos an stât yw dhe assurya franchys an cytysans saw nyns yw compes rag rewlysy crejyans dhe vellya in polytygieth. Yth esa Spinoza ow screfa y vrâssa lyver Ethica pàn dhalathas ev cably an fowt a berthyans esa ow tevy in Poblegeth an Iseldiryow hag ev a wrug chalynjya an auctorytas a grejyans ha’ga gallos wàr franchys prederow. Wàr an dyweth pàn o parys Ethica, ev a’n dyllas in Latyn arta heb compla y hanow y honen. Y feu an lyver cablys yn sherp gans menysters Cristyon. Onen anodhans a dhescrefas Ethica avell ‘ober contrefeytys in ifarn gans Yêdhow negedhys.’ Yn scon y feu an lyver gorrys wàr Index lyfryow dyfednys an Eglos Catholyk. Brusyans moy modern a jùjyas dyllans Ethica dhe vos onen a’n wharvedhyansow moyha a bris in istory skiansek Ewrop, rag ev a settyas in mes an fùndacyon a lybralieth, secûlarieth ha democratieth. Spinoza a verwys in whêtek seyth deg seyth a gleves skevens. Dre lycklod hedna a veu gwethhés dre sylycôsys awos ev dhe spêna termyn hir ow melyas gweder. Ev a veu encledhys i’n Nieuwe Kerk (Eglos Nowyth) in Amsterdam.