(481) Pana dermyn a dhalathas amêthyans?

Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen

Text an recordyans / Text of the recording

Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.

Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.

Rag an vrâssa radn a istory mab den wàr an norvÿs, an den re beu helghyor ha cùntellor. Ny dhalathas amêthyans pò gonys tir ma’s bys dewdhek mil bledhen alebma in Oos Nowyth an Men. Sordyans an Gonys Tir yw aswonys traweythyow kefrÿs avell an Wheldro Neolythek. Dell hevel amêthyans a sordyas ragon ny i’n Kilgans Froothus pò ‘Fertile Crescent’, hèn yw dhe styrya i’n Ÿst Cres, i’n powyow adro dhe Dhowr Jordan ha Dowrow Tîgrys hag Ewfrâtês—in Irâk, Jordan ha’n Pow Sans hedhyw. Heb mar amêthyans a dhysplêgyas in lies tyller erel i’n bÿs, saw an Kilgans Froothus o presep an amêthyans rag West Âsya hag Ewrop. Nyns yw godhvedhys poran prag y dherevys gonys tir in lies tyller orth an keth termyn. An rêson moyha gwirhaval yw hebma: dyweth Oos dewetha an Yêy a dhros ganso chaunjys i’n aireth—termynyow hir ha sëgh, ha’n re-na o pòr faverus dhe devy plansow. Y hyll ragresoryon gwyls a blansow trevas—gwaneth, barlys ha pÿs rag exampyl, bos kefys i’n Ÿst Cres. Y fedha greunvoos pò ‘cereals’ tevys in Syrya naw mil bledhen alebma, ha gwëdh fyges a vedha plynjys adro dhe udnek myl ha try hans bledhen kyns ès an present termyn. Kyn na veu an chaunj dhia gùntell trevas wyls bys in gonys an keth trevas ma’s tra vian lowr, yth o tra vrâs an drailva dhyworth bêwnans avell gwandrysy dhe vêwnans anedhys—tra o res rag gonys tir. Gwarthek, gyfras, en ha porhelly yw bestas neb a vedha dovys i’ n Kilgans Froothus wosa dyweth Oos an Yêy. Kyn na yllyn ny bos certan pana dermyn poran a veu oll an bestas-na dovys, dell hevel y fowns y oll dovys inter tredhek mil ha deg mil vledhen alebma. Apert yw fatell wrug gwarthek, gyfras ha bestas erel dos gans an lêsans a amêthyans tro ha’n west bys in Ewrop. Hedna a jaunjyas yn tien bêwnans an Ewrôpeans ragistorek. Apert yw inwedh fatell wrug an devedhyans a vuwhas dov chaunjya DNA ragistorek poblans agan brâstir. Kyns ès dos buwhas ha’ga bugeleth, ny ylly tregoryon Ewrop perthy dhe eva leth criv. Saw tabm ha tabm pàn esa gonys gwarthek ow spredya tro ha’n west in Ewrop, y wharva trailyans lent in kilva genydnek pò ‘genetic background’ poblans Ewrop; an trailyans-na a styryas nag o an Ewropeans lethsconus pò ‘lactose intolerant’ na felha. Yma arbenygoryon hedhyw ow cresy fatell yw ogas dhe dheg ha peswar ugans an cans a bobel Ewrop derevys dhyworth bugeleth buwhas hag ytho fatell yllons y gôy leth heb caletter vÿth. Kynth o an devedhyans a amêthyans a brow dhe boblans Ewrop dre vrâs, y teuth aflês ganso inwedh. An gonys a drevas hag a vestas a styrya fatell esa moy boos dhe gafos, hag ytho nyns o an peryl a dhyvotter mar vrâs avell kyns; saw yth esa pobel Ewrop ow tebry boos nag o mar dhyvers. Pelha an presens a vestas adro dhodhans a dhros ganso clevejow ha lies whadnen, lêwen ha parasît erel.