Amêthva an Bestas - lovinglivingcornish

Whedhel a fancy

Du 1943 – Whevrel 1944

Kensa dyllans 1945

Mamdîtel Animal Farm

Lymnans Nigel Roberts

Yma Gerva awoles

CHAPTRA 1

Mêster Jowan, tiak amêthva Trevanor, a wrug desedha an yarjiow in dadn alwheth rag an nos, saw re vedhow o va, ma na ylly perthy cov degea an tardhellow. Th’esa kelgh golow y lugarn ow tauncya a’n eyl tenewen dhe’n aral, hag ev ow trebuchya dres an buarth. Ev a wrug dysky y votas ryb an daras dhelergh, heb aga thacla, ha dyvera dewetha gwedren a goref mes a’n balyer i’n gegyn adrëv, kyns mos an stairys in bàn dhe’n gwely, mayth esa Mêstres Jowan ow renky solabrës.

Kettel êth an golow dyfudhys i’n chambour, y teuth gway ha terneyj in pùb miljy. Dres an jorna y feu whedhel omlêsys, fatell wrug Major coth, an hogh Gwydn Cres a dhendylas pris, kemeres hunros coynt i’n nos tremenys, hag ev whensys dh’y dherivas dhe’n bestas erel. Agries o dell vydnens y metya onen hag oll i’n skyber vrâs, peskytter y fe Mêster Jowan gyllys diogel in kerdh. Major coth (cries indelma pùpprës, kynth o Rÿslegh Rial y hanow pàn veuva dysqwedhys i’n show), ev a’n jeva estêm mar uhel i’n wodref, mayth o kettep huny parys dhe gelly our a gùsk rag clôwes an pëth a vydna ev leverel.

Orth udn pedn a’n skyber vrâs, wàr sort a soler, yth esa Major esedhys solabrës wàr y wely cala, in dadn lugarn ow cregy wàr geber. Dêwdhek bloodh o va, ha tevys nebes tew agensow, saw ev o hogh whath rial y semlant, hegar ha fur y syght, in despît na veu y hirdhens trehys bythqweth. Kyns napell yth esa an bestas erel ow tos ajy hag ow settya gà honen attês, pùbonen acordyng dh’y gis ha maner. Kensa oll, y teuth an try hy, Blejen an Gog, Jessy, ha Pyncher. Nessa, an mogh, ow sedha i’n cala knack arâg an soler. Yth esa an yer esedhys wàr lehow an fenestry, an kelemy ow treneyja bys i’n styllyow, an deves ha’n buhas growedhys adrëv an mogh hag ow tallath dasknias. An dhew garrvil, Boxesor ha Mùlyonen, a dheuth ajy, warbarth, ow kerdhes yn lent, hag ow corra aga harnow efan ha blewak yn pòr war, rag dowt neb best bian dhe vos in dadn gudh i’n cala. Mùlyonen o casek skyldew ha mabmyl, ogas dh’y oos cres, ha ny veu hy fygùr oll daskefys wosa hy feswora ebal. Boxesor o eneval hûjes, ogas hag êtek leufhës y hirder, ha mar grev avell kenyver dew vargh gorrys warbarth. Drefen lînen wydn wàr y dhewfrik ahës yth esa golok nebes gocky warnodho, ha defry nyns o va skentyl i’n uhelha gradh, mès revrons ollkebmyn a’n jeva rag surneth y nas ha’y allos lavurya fest nerthek. Warlergh an vergh y teuth Mùryel, an avar wydn, ha Benjamyn, an asen. Benjamyn o an cotha best i’n wodref, ha’n best crowsek lacka oll. Ny vedha ev ow côwsel yn fenowgh, ha pàn vydnas ev leverel nampëth, hèn o neb merkyans cynycus dre vrâs – rag ensampyl, fatell ros Duw lost dhodho, ha’n porpos o gwetha rag kelyon, ha tell via gwell mar calla bos heb lost ha heb kelyon kefrës. Nyns esa nagonen mesk oll an bestas i’n wodref na ylly wherthyn, ma’s ev yn udnyk. Mara qwrelles govyn prag, ev a vensa leverel nag esa ocasyon a wherthyn orth tra vëth. Byttele, heb confessya apert, ev o lel-gothman dhe Boxesor; yth esens y, aga dew, ow passya pùb Sul warbarth i’n gew vian adrëv an avalednek, ow pory an eyl ryb y gela, oll heb cows.

An dhew vargh o nowyth growedhys pàn dheuth bagas heyjygow, neb a gollas aga mabm, ajy dhe’n skyber in udn rew, ow tynkyal yn leyth hag ow qwandra a’n eyl tu dh’y gela rag cafos tyller, le na vedhens y trettyes. Mùlyonen a wrug sort a glos gans hy fer vrâs, ha’n heyjygow omneythys ino, hag dyson ow cùsca. Ogas holergh, Molly, an gasek wydn deg ha fol, o ûsys dhe dedna scavgarr Mêster Jowan, a gerdhas ajy, owth entra gwregyl dainty, hag ow tensel pîss shùgra. Hy a gemeras tyller wor’tu arâg ha dallath flyrtya hy mong gwydn, hag oll hy govenek o dynya lagasow dhe’n rybanys rudh esa plethys ino. Wàr an very dyweth, y teuth an gath, neb a wrug whelas an tobma tyller, avell ûsadow, ha gwrydnya inter Boxesor ha Mùlyonen wosa polta; i’n sorn-na th’esa hy ow pùrrya contentys, oll der areth Major, heb attendya na cher na ger.

Yth esa pùb best devedhys, marnas Moyses, an varghvran dhov, hag ev ûsys dhe gùsca wàr welen adrëv an daras dhelergh. Pàn wrug Major gweles aga bos oll esedhys attës hag ow cortos yn cosel, ev a garthas y vranjen ha dallath:

“A gowetha, why a glôwas solabrës a’m hunros coynt, kemerys newher. Saw my a vydn côwsel a’m hunros moy dewedhes. Yn kensa, yma otham leverel neppëth aral. Dell hevel dhybm, a gowetha, ny vedhaf lies mis moy i’gas cres, ha kyns merwel, ow devar yw treuscorra kebmys furneth dhywgh dell re beu kefys gena vy. Y’m bo bêwnans hir, y’m bo termyn lowr rag ombredery, a’m groweth i’m stalla, ha res yw alowa dell wòn vy convedhes natur an bêwnans i’gan bÿs mar dhâ avell kenyver best lebmyn yn few. Hobma yw testen dhe’m areth.

“Now, cowetha, pandr’yw natur agan bêwnans-ma? Gesowgh ny dhe leverel ôpyn. Agan bêwnans yw lavurys, dyflas, ha cot. Genys on ny, scant nyns eus boos lowr rës dhyn rag sensy anal i’gan corf, ha’n re-na a’n galla yw constrînys dhe wonys bys in dewetha atom agan nerth. Ha kettel na vo prow inon na felha yth on ny ledhys, ha hager an garowder. Nyns eus best vëth in Kernow a wor styr lowender pò termyn syger wosa ev dhe vos udn bloodh. Nyns eus best in oll Kernow hag ev frank. Bêwnans pùb best yw anken ha kethneth. Hèn yw an gwir noth.

“Mès yw hebma radn a res porrês in ordyr an natur? Yw agan tir mar vohosak, ma na yll affordya bêwnans sêmly dhe oll an re usy tregys warnodho? Nâ, cowetha, milweyth nâ! Gweras Kernow yw frûtus, an aireth yw dâ, y hyll affordya sosten pâls dhe vestas, brâssa dres ehen aga nùmber ages i’n tor’-ma. Udn amêthva gebmyn, agan godref-ma, y halsa mentênya hanter-ugans margh, ugans buwgh, lower cans davas – ha bêwnans dhe bùb huny in comfort ha dynyta a’n sort nag yw scant dhe dhesmygy i’n eur-ma. Prag yth uson ny ow turya, ytho, i’n studh dyflas-ma? Dre rêson an ascoras a’gan lavur, ogas oll anodho, dhe vos ledrys gans mab den. Awotta, cowetha, an gorthyp dhe bùb agan caletter. Th’yw dhe sùmya wàr udn berr-lavar – mab den. Only mab den yw agan escar gwir. Mab den mar pe remuvys mes a wel, nena skyla hag ocasyon oll an nown ha’n gorlavur a via dylës bys vycken.

“Nyns eus ma’s mab den ow consûmya heb ascor. Nyns usons y ow ry leth, nag ow tedhwy, re wadn yns y dhe dedna an ardar, ny yllons y ponya toth lowr rag cachya conynas. Bytegyns, mab den yw arlùth a-ugh pùb best. Mab den a’gan gorr dhe whel, mab den a dhascor an lyha possybyl dh’agan gwetha rag dyvotter, ha mab den a sens an gwedhyl dh’aga honen. Yma gàn lavur ny ow conys an tir, ha’gan busel ny orth y deyla, saw perhen nyns yw onen vëth ahanan a voy ès y grohen lobm. Why, an buhas usy aragof, pana lies gallon a leth a resowgh i’n dewetha bledhen? Ha pëth a wharva orth an leth-na, a dalvia maga leuhy crev? Pùb lebmyk êth in gasen agan escar. Ha why, an yer, py lies oy a wrussowgh dedhwy hevleny, ha py lies a veu covies bys in ydhnygow? An gwedhyl yw gyllys oll dhe’n varhas rag gwainya mona dhe Jowan ha’y dus. Ha ty, Mùlyonen, ple ma an peswar ebal a wrussys denethy hag a dalvia bos scodhyans ha plesour i’th henys sy? Pùb ebal a veu gwerthys pàn o va udn bloodh – nefra ny welyth arta nagonen. In attal dhe’th peswar golovas hag oll dha lavur i’n park, pëth a wrusta recêva marnas dha stalla ha vytel tanow?

“Ha dh’agan bêwnans dyflas ny vëdh alowys unweyth y hës naturek. Dhe’m part vy, ny vadnaf croffolas, rag my dhe vos onen a’n re usy moy fortydnys. My yw dêwdhek bloodh, ha me a wrug denethy moy ès peswar cans flogh. Hèn yw bêwnans naturek dhe hogh. Saw ny wra eneval vëth scappya an gollel gruel wàr an dyweth. Why, an porhelly usy dhyragof a’gas eseth, pùbonen ahanowgh a wra scrîja dha vêwnans dhe ves orth an stock kyn pedn bledhen. Res yw dhyn oll dos bys i’n scruth-na – buhas, mogh, yer, deves, kettep huny. An vergh ha’n keun kefrës, nyns yw aga thenkys gwell. Ty, Boxesor, i’n very jorna may whrella an keherow brâs-na kelly aga gallos, Jowan a vydn dha wertha dhe’n latty. Ena y fëdh dha godna trehys ha ty bryjys dhe dybmyn rag keun an helgh. Ha’n keun obma, pàn vowns y coth heb dens, Jowan a vydn kelmy bryck dhe’n codna ha’ga budhy i’n nessa poll dowr.

“A nyns yw dhana cler glân, a gowetha, bos penfenten oll an drog i’gan bêwnans-ma yw turontieth an dus? Mar callon hepcor mab den, an ascoras a’gan lavur a via gesys dhe ny. Ogas heb let ny a via rych ha frank. Pandra vydnyn ny gwil ytho? Dar, lavuryn dëdh ha nos, corf hag enef, rag domhel kynda mab den! Ot ow messach dhywgh, a gowetha: Rebellyans! Ny worama pana dermyn a dheu an Rebellyans, wosa seythen pàr hap, wosa cans bledhen pàr hap, mès me a wor, mar sur dell esof ow qweles an cala-ma in dadn ow threys, jùstys dhe dhos yn certan kyns an dyweth. Gwrewgh fastya gàs golok wàr hedna, cowetha, der an remnant cot a’gas bêwnans! Ha dres oll, gwrewgh gorra ow messach dhe’n re a dheffa wàr gàs lergh, rag may fydna an kenedhlow devedhek strîvya pùb eur oll bys in budhygoleth.

“Ha gwrewgh perthy cov, a gowetha, dell yw res heb hockya porrês i’gas ervirans. Na wrewgh gasa argyans vëth agas lêdya wàr stray. Na wrewgh attendya pàn usons y ow leverel yma udn les kebmyn dhe vab den ha’n bestas, sowena dhe’n eyl th’yw sowena dh’y gela. Gowleverel yw hedna. Nyns usy mab den ow servya les creatùr vëth ma’s anjy aga honen. Ha bedhens in mesk an bestas unvereth perfeth, cowethneth perfeth in oll an strîvyans. Escar yw kenyver den. Coweth yw kenyver best.”

I’n prës-ma y feu tervans uthyk. Pàn esa Major owth arethya, peswar logosen vrâs a gramyas in mes a’ga tholl hag esedha wàr aga thin hag y wolsowes. Aspies vowns y desempys gans an keun, ha mar ny vednons an logas fysky scav dh’aga tholl, selwys ny via gà bêwnans. Major a wrug derevel y baw rag sîna tewel.

“A gowetha,” yn medh, “otta poynt mayth yw res y dhetermya. An creatùrs gwyls, logas ha conynas rag ensampyl – yns y agan cothmans pò agan eskerens? Gesowgh ny dhe vôtya. My a worr an qwestyon dhe’n cùntellyans: Yw logas cowetha?”

An vôtyans a veu gwrës wàr nùk, hag y feu acordys gans moyhariv meur bos logas cowetha. Nyns esa ma’s peswar lev dyssentys, an try hy ha’n gath, ha dyskevrys veu a’y wosa an gath dhe vôtya a bùb tu. Major a wrug pêsya:

“Nyns eus genef saw nebes moy dhe geworra. Ny vadnaf ma’s dasleverel, gwrewgh remembra gàs devar bos escar dhe mab den hag oll aga manerow. Pùppynag oll a gertha wàr dhew droos, hèn yw escar. Pùppynag oll a gertha wàr beswar troos, pò may fo eskelly dhodho, yw coweth. Ha remembra inwedh, pàn wrellen ny batalyas warbydn mab den, fatell yw res heb omhevelly dhedhans. Kefrës pàn vowns y conqwerrys, na wrewgh degemeres aga vîcys. Nefra ny yll best vëth bos tregys in chy mab den, pò cùsca in gwely mab den, pò gwysca dyllas, pò eva alcohol, pò megy backa, pò tava mona, pò gwil chyffar. Drog yw kenyver maner a vab den. Kyns oll, nefra ny yll best vëth bos turont wàr y gynda y honen. Gwadn bò crev, conyng bò sempel, breder on ny oll. Nefra ny yll best ladha ken best vëth. Pùb best yw kehaval.

“Now, cowetha, me a vydn derivas tùchyng an hunros a gemerys newher. Ny allaf descrefa dhywgh an hunros-na. Hunros o va a’n norvÿs, fatla vëdh pàn vo Mab Den gyllys dhywar fâss an dor. Saw an hunros a dhros cov dhybm a neppëth ankevys nans yw termyn hir. Lies bledhen alebma, pàn en vy porhellyk, ow mabm ha’n banowas erel a wrug ûsya cana cân goth, na wodhyens y ma’s an ton ha’n kensa pymp ger. Me a wodhya an ton-na i’m floholeth, ha slyppys pell o va mes a’m cov. Saw newher ev a dheuth dhybm i’m hunros unweyth arta. Ha dres hedna, y teuth gwersyow an gân arta kefrës – gwersyow kenys, dell ov vy certan, gans an bestas i’n termyn eus passys ha kellys heb covath dre lies kenedhel. Lebmyn, a gowetha, me a vydn cana an gân-na dhe why. Coth oma, ha lev hos dhybm, mès pàn wrellen vy desky dhywgh an ton, gwell y hyllo’why hy hana gàs honen. Hy hanow yw Milas a Gernow.”

Major coth a garthas y vranjen ha dallath cana. Dell wrug ev mencyon, y lev o hos, mès ev a ganas dâ lowr, hag entanuster i’n ton, polta par ha Clementine pò La Cucuracha. Ot an gwersyow:

Milas, bestas, why a Gernow,

Milas in pùb pow ha gwlas,

Gwrewgh golsowes whedhel lowen:

Fatell dheu dhyn termyn vas.

Mab den, turons, oll domhelys

Scon bò ken, y’s gwelyn ny:

Parcow gwer ha frûtus Kernow,

Franchys bestas vedhons y.

Kelgh in dewfrik, van’shys â va,

Hernes lowsys wàr an scoodh;

Genva, kentryn: call rag nefra;

Ryddys vëdh dhe’n whyp y soodh.

Taclow moy ès dell dhesmygowgh:

Gwaneth, barlys, rychys meur!

Mùllyon, fav, ha betys mangel –

Y’gan bÿdh pàn dheffa’n eur.

Tireth Kernow, bryght ha spladn,

Glânha pur y dhowrow ’vëdh.

Gwynsow clorha whath a’n whecka:

Franketh a surha an jëdh.

Ha kyn ferwyn i’gan strîvyans,

Res yw hedhes bora joy;

Buhas, mergh, ha culyak gyny,

Powes whar nyns eus namoy.

Milas, bestas, why a Gernow,

Milas in pùb pow ha gwlas,

Gwrewgh tavethly’n whedhel lowen:

Fatell dheu dhyn termyn vas.

An gân-ma a wrug tôwlel an bestas dhe frobmans a’n fretha. Scant ny dheuth Major bys i’n dyweth pàn wrussons ynsy dallath hy hana. Kefrës an moyha talsogh anodhans a gachyas an ton solabrës ha lower gwers ganso, ha’n re o sley – an mogh ha’n keun rag ensampyl – anjy a worras oll an gân dhe gov in bohes mynysen. Ena, wosa neb assay pò dew, yth esa oll an wodref ow cana Milas a Gernow in unson hag yn uhel brâs. Th’esa an buhas orth hy bedhygla, an keun orth hy hyny, an deves orth hy brivya, an vergh orth hy cryhias, an heyjy orth hy whackya. Mar dhelîtys êns y anedhy, may whrussons y cana oll an gân pympgweyth heb hedhy, ha dre lycklod y fiens y orth hy hana prest der an nos mar ny ve torrva dhe’n cana.

I’n gwetha prës, an tervans a wrug dyfuna Mêster Jowan, hag ev ow lebmel a’y wely, surhës bos lowarn i’n buarth. Ev a sêsyas an godn esa settys in cornel y jambour pùb termyn, ha dylla cartryjen a bellen nyver 6 i’n tewolgow aberveth. An pelednow a wrug tardra in fos an skyber ha’n cùntellyans ow cessya wàr hast. Pùbonen a scappyas dh’y gùskva. Pùb edhen a labmas wàr y welen, an gwarthek a wrug growedha i’n cala, hag oll an wodref ow cùsca dewhans.

CHAPTRA 2

Teyr nos a'y wosa Major coth a veu marow, yn cosel in y gùsk. Y gorf a wrussons y encledhyas i’n avalednek awoles.

Mis Merth abrës y wharva hebma. Dres an nessa tremis y feu lies gwythres in dadn gel. Areth Major a ros cowntnans nowyth yn tien dhe’n bestas moy skentyl i’n wodref. Ny wodhyens y an rebellyans dargenys gans Major pana dermyn a dheu ha bos, nyns esa chêson dhedhans cresy ev dhe dhos i’ga oos aga honen, mès yth esens y ow convedhes dell o paryster aga devar. An ober desky dhe’n re erel ha’ga darbary êth dhe’n mogh yn naturek, hag anjy an moyha codnek a’n bestas, dell o avowys yn kebmyn. A-ugh oll an mogh erel yth esa dew hogh yonk cries Pel-Ergh ha Napoleon. Th’esa Mêster Jowan orth aga maga dhe’n varhas. Napoleon o hogh Berek, brâs ha fers y semlant, nyns esa hogh Berek i’n wodref marnas ev, côwsel hir nyns o y nas, saw yth esa hanow dhodho bos onen a gaf y whans pùpprës. Pel-Ergh o fretha ès Napoleon, moy uskys y gows ha scaffa y dhesmygyans, mès bassa y nas, dell o an comen voys. Pùbonen a’n mogh gorow erel i’n wodref o porhelly. An moyha aswonys i’ga mesk o porhel bian tew cries Gwihal, ha pòr rownd y vohow, ha’y lagas ow tewynya, ha’y wayans strik, ha’y lev tydn. Cowsor bryntyn o va, ha pàn esa va owth argya poynt cales, y vaner o terlebmel a’n eyl tenewen dhe’n aral ha lesca desempys y lost, ha hèn o perswâdus neb rêson. Y fedha an re erel ow leverel dell ylly ev trailya lyw du dhe lyw gwydn.

An try best-na a dherevys dyscans Major coth bys in cowl-gevreth a brederyans, henwys gansans Milieth. Lower nos pùb seythen, wosa Mêster Jowan dhe vos in cùsk, y fedhens y ow sensy cùntellyans i’n skyber hag egery penrêwlys an Vilieth dhe’n re erel. Kebmys gockyneth ha mygylder o oll an gorthyp wàr an dallath. Re a’n bestas a wrug campolla an devar a lelder, ow cria Mêster Jowan aga ‘mêster’ dhe wir, pò leverel taclow elvednek, rag ensampel “Yma Mêster Jowan ow ry dhe ny vytel. Mar mydn dyberth, marow a vien ny dre nown.” Re erel a wrug qwestyonow, rag ensampel “Prag yw bern dhyn an pëth a wher wosa ny dhe vos marow?” pò “Mar wher an rebellyans-ma in pùb câss, pana dhyffrans ha ny ow strîvya pò heptho?”, hag y feu pòr cales dhe’n mogh perswâdya dell ve hedna contrary dhe spyrys an Vilieth. An qwestyonow moyha gocky oll a veu leverys gans Molly, an gasek wydn. An very kensa qwestyon gensy o: “A vëdh shùgra wosa an Rebellyans?”

“Na vëdh,” Pel-Ergh a leverys yn fen. “Nyns eus mainys dhe ny a wil shùgra i’n wodref-ma. Gans hedna, nyns eus otham a shùgra. Y fëdh dhis kergh ha gora pâls.”

“A vëdh dhybm gallos gwysca rybanys i’m mong?” a wovydnas Molly.

“A gowethes,” yn medh Pel-Ergh, “an rybanys-ma, kebmys aga flesour dhis, yth yns y arweth a’th kethneth jy. A ny wosta convedhes an lyberta dhe vos tra moy y bris ès rybanys?”

Molly a wrug assentya, tanow hy certuster.

Cales dhe’n mogh dhe voy o gwythresa warbydn oll an gow lêsys gans Moyses, an varghvran. Moyses, mil dov specyal Mêster Jowan, o aspiyas ha whedhlor, saw cowsor sley o va inwedh. Y fedha ow pretendya godhvos fatell esa pow kevrîn cries Meneth Whegydnow, ha pùb best ow mos dy pàn ve marow. Yth esa an pow-ma desedhys neb plâss i’n ebron, dell levery Moyses, pols a-ugh an cloudys. In Meneth Whegydnow th’o De Sul pùb dëdh i’n seythen, yth esa mùllyon a sêson der oll an vledhen, ha pelednow shùgra ha câken has lin ow tevy wàr an kêweyth. Hâtys o Moyses gans an bestas rag ev dhe wil rackys heb lavurya, mès yth esa re anodhans ow cresy fast in Meneth Whegydnow, ha res o dhe’n mogh argya harlych rag perswâdya nag esa tyller kepar, nag esa màn.

An dhyskyblon moyha len o an dhew garrvil, Boxesor ha Mùlyonen. Ny yll an re-ma rêsna tra vëth aga honen oll, mès abàn wrussons y kemeres an mogh in descador, yth esens y ow lenky pùptra deskys dhedhans, ha ry hedna in rag dhe’n bestas erel der argùmentys sempel. Yth esens y in pùb cùntellyans in kel an skyber, heb faladow, hag ow lêdya an gân Milas a Gernow orth dyweth an metyans pùpprës.

Now, dell wharva, an Rebellyans a veu colenwys meur moy avarr hag êsy ès dell o gwaitys gans kettep huny. I’n bledhydnyow tremenys Mêster Jowan, kynth o va mêster sevur, a wrug y whel avell tiak abyl kefrës, mès degensow ev a godhas in tebel-dermyn. Ev a veu pòr dhyglon wosa kelly mona in neb ken, ha ûsys lebmyn dhe eva moy ès dell o dâ. Yn fenowgh, der oll an jorna, th’esa ev ow sedha syger wàr y gader Windsor i’n gegyn, ow redya an paper nowodhow, ow medhowy, hag ow ry traweythyow dhe Moyses cresten vara drockyes in coref. Y wonesyjy o diek ha fekyl, leun o an gwelyow a whedn, yth esa otham dhe’n treven a do nowyth, ankevys o gwetha an kêweyth, ha nownek o an bestas.

Y teuth mis Efen ha namnag o an gora parys dhe drehy. Nos Golowan, De Sadorn o hodna, Mêster Jowan êth in Dynas Castel hag a veu mar vedhow in ‘An Lion Rudh’, ma na dheuth dewhelys kyns hanter-dëdh, De Sul. An wonesyjy a wrug godra an buhas myttyn abrës, ena mos conyna, heb bos troblys na veu an bestas peskys. Pàn dheuth Mêster Jowan tre, ev a wrug cùsca dystowgh wàr an wely dëdh i’n esedhva, ha’n News of the World dres y vejeth, hag y feu gordhuwher, ha whath an bestas heb bos peskys. Wàr an dyweth ny yllen y perthy na felha. Onen a’n buhas a wrug terry daras an withva crow gans hy hern, hag oll an bestas ow tallath servya aga honen mes a’n arhow boos. Mêster Jowan a dhyfunas i’n very prës-na. Wàr nùk ev ha’y wonesyjy a wrug fysky dhe’n withva, ha whyppys i’ga dorn, ow cronkya gansans whym ha whàm. Hèm o dres sùffrans dhe’n bestas gwag. Unver pùbonen, heb tybyans vëth a’n par-ma i’ga fedn kyns, anjy a wrug tôwlel gà honen wàr aga thormentoryon. Desempys y feu Jowan ha’y wonesyjy in dadn gornyans ha pôtyans a bùb tu. Studh mes a rêwl yn tien. Bythqweth kyns ny wodhyen y bestas dhe omdhon indelma, ha’n tròm-rebellyans-ma, in mesk creatùrs mayth o an dus ûsys dhe gastîga an bestas ha’ga drokhandla kebmys dell ve whans, y whrug an dra gorra own inans, bys in scruth ogasty. Wosa scant moy ès mynysen y a wrug fyllel a wetha gà honen diogel ha fia dhe’n fo. Mynysen moy, hag oll aga fymp a scappya toth men wàr hens an kertys, tro ha’n bednfordh, ha’n bestas ow sewya trygh.

Mêstres Jowan a wrug meras dre fenester an chambour, gweles an pëth esa ow wharvos, tôwlel nebes taclow dhe sagh leurlen in hast, ha slynkya mes a’n wodref wàr fordh aral. Moyses a labmas dhywar y welen ha’y holya in udn flappya, uhel y grawkyans. I’n mên-termyn an bestas a wrug châcya Jowan ha’y wonesyjy bys i’n bednfordh wàr ves, ha degea an yet pymp y bredn, tros ha nell wàr gà lergh. Indelha, ogas kyns ès convedhes an pëth a wharva, an Rebellyans a veu colenwys. Jowan banyshys. Hag anjy: perhen amêthva Trevanor.

An kensa nebes mynysow ny yll an bestas scant cresy aga fortyn dâ. An kensa gwrians o ponya, oll warbarth, oryon an wodref i’ga herhyn, kepar ha pàn wrellons y surhe nag esa mab den vëth cudhys inhy neb le. Wosa hedna, dos in udn fystena dhe’n treven dhe dre rag dylea an dewetha olow a Jowan ha’y rêwl hegas. Y a dorras ajy dhe’n rom hernessya in pedn an stâblys. Genva, kelgh dewfrik, chain ky, collel gruel ûsyes gans Mêster Jowan rag spadha an porhelly ha’n ên, pùb huny êth scùllys dhe’n pith awoles. Frodn, ha frodn dhall, penfester, tronsagh a’ga iselder, oll tôwlys dhe’n tanjys esa ow lesky i’n buarth. An whyppys inwedh. Cryghlebmel a wrug oll an bestas rag joy pàn welsons y an whyppys dehesys dhe’n flabmow. Pel-Ergh a wrug tôwlel dhe’n tan kefrës an rybanys may fedha mong ha lost an vergh tekhës gansans in dëdh an varhas.

“Rybanys,” yn medh, “yw dyllas. Indelma y tal tyby, ha dyllas yw arweth mab den. Res yw dhe bùb best bos noth.”

Pàn glôwas Boxesor, ev a gerhas an hot cala bian a vedha ev ow qwysca i’n hâv, ow qwetha y scovornow rag kelyon, ha’y dôwlel dhe’n tan gans oll an taclow erel.

In termyn pòr got an bestas a wrug dystrôwy pùptra a yll gwil cov a Vêster Jowan. Ena Napoleon a’s hùmbroncas arta dhe’n withva crow ha ry ÿs in porcyon dobyl dhe bùbonen, ha dew vyskyt dhe bùb ky. Ena anjy a ganas Milas a Gernow seyth torn hës ha hës heb hedhy, ha growedha rag an nos a’y wosa ha cùsca gwell ès dell yllens y bythqweth kyns.

Saw anjy a dhyfunas orth terry an jëdh dell o ûsys, ha ponya oll warbarth dhe’n pras pàn wrussons y remembra an pëth gloryùs a wharva. I’n pras, polta wor’tu an cres, yth esa godolgh ha golok warnodho dres an brâssa radn a’n wodref. An bestas a wrug fysky bys in y wartha ha meras glew adro in golow cler an myttyn. Eâ, perhen êns y defry – perhen a bùptra esens y ow qweles! In gorawen an godhvos anjy a wre terlebmel torn ha torn, tôwlel gà honen dhe’n ebron in lappyans frobmys glân. Yth esens y ow rolya i’n glûth, ow pory ganow leun an gwels wheg a hâv, ow pôtya tybmyn a’n dor du in bàn, ow sawory in udn frigwhetha an odour rych. Wosa hedna y êth adhedro hag examnya oll an wodref, ow whythra an ar, an park gora, an avalednek, an poll dowr, an spernek. Yth o kepar ha pàn na wellons y an tyleryow-ma bythqweth i’n termyn passys, ha scant ny yllens y cresy na whath aga bos perhen oll an bargen tir.

A’y wosa anjy oll êth solempna dhe’n treven arta ha sevel tewys orth daras an chy tiak wàr ves. Perhen êns y a hedna inwedh, saw own a’s teva warbydn mos aberveth. Wosa polta, bytegyns, Pel-Ergh ha Napoleon a wrug egery an daras, in udn pockya gans an scodhow, ha’n bestas owth entra in udn rew, ow kerdhes dour brâs, rag na wrellons y chaunjya tra vëth. Yth esens y wàr vleyn aga threys, ow passya a’n eyl rom dh’y gela, dowtys na gotha dhedhans cows uhelha ès whystrans, hag ow meras gans neb marthùjyon orth an gorlanwes anhegol, orth an gweliow ha’ga holhesow pluv, an gwedrow myrour, an loven reun vergh, an leurlen Brùssel, an lythograf a Vyternes Victoria a-ugh clavel an esedhva. Pàn esens y hanter-devedhys an stairys wàr nans, y a wrug dyskevra bos Molly gyllys wàr stray. An remnant êth arta in bàn ha cafos hy dhe wortos i’n chambour gwelha oll. Hy a gemeras darn a ryban glas wàr voos omwysca Mêstres Jowan, ha’y sensy orth hy scoodh ha lagata hy honen i’n gweder ha’y maner pòr fol. An re erel a’s keredhys yn lybm, hag y êth mes a’n chy. Nebes mordhojow cregys i’n gegyn a veu degys in mes rag encledhyas, ha’n balyer coref i’n gegyn adrëv a veu terrys sqwat gans Boxesor der udn pôt a’y garn. I’n chy ny wrussons y tava tra vëth aral. Ervirans unver a veu gwrës knack ena, rag may fe an chy tiak sensys avell hendrajy. Acordys veu pùbonen, na drecka mil vëth ino nefra.

An bestas a dhebras hawnsel. Wosa hebma Pel-Ergh ha Napoleon a wrug aga gelwel warbarth unweyth arta.

“A gowetha,” yn medh Pel-Ergh, “th’yw hanter wosa whe, ha ma dëdh hir dhyraga ny. Hedhyw ny a vydn dallath mejy an gora. Mès yma negys aral mayth yw res dhe ny dyghtya kyns oll.”

I’n eur-ma an mogh a dhyscudhas fatell wrussons y omdesky redya ha screfa mes a lyver coth a spellyans, esa ow longya kyns dhe flehes Mêster Jowan, ha’n lyver tôwlys dhe’n atal. Napoleon a wrug danvon warlergh pottow a baint du ha gwydn, ha hùmbrank dhe’n yet pymp y bredn esa owth amala an bednfordh. Ena Pel-Ergh (rag ev o an gwelha screfor) a gemeras scubylen inter an dhew vell in y baw, paintya AMÊTHVA TREVANOR dhe ves wàr predn an yet awartha, ha paintya in y le AMÊTHVA AN BESTAS. Otta hanow nowyth an wodref alebma rag. Wosa hedna y êth tre dhe’n treven, may whrug Pel-Ergh ha Napoleon danvon warlergh skeul, ha hobma a veu settys orth fos udn pedn an skyber vrâs. Aga forpos o styrya fatell wrug an mogh, dre studhyans i’n tremis passys, lehe penrêwlys an Vilieth bys in Seyth Gorhemynadow. Ha lebmyn y a vydna covscrefa an seyth gorhebmyn-ma wàr an fos. Re bo an re-ma laha nefra heb chaunj, may fydna pùb best in Amêthva an Bestas bewa i’ga danjer bys vycken ha bys venary. Gans nebes caletter (rag nyns yw êsy dhe hogh omborth wàr skeul) Pel-Ergh a wrug ascendya ha dallath an ober, ha Gwihal nebes grisyow in dadno hag ow sensy an pot paint. Y feu an text screfys wàr an fos duhës in lytherednow brâs ha gwydn, ha’n lytherednow o dhe redya deg lath warn ugans abell. Ot an text:

AN SEYTH GORHEMYNADOW

Pùbonen a gertha wàr dhew droos yw escar.
Pùbonen a gertha wàr beswar troos, pò may fo eskelly dhodho, yw coweth.
Gwysca dyllas yw dyfednys dhe bùb best.
Cùsca in gwely yw dyfednys dhe bùb best.
Eva alcohol yw dyfednys dhe bùb best.
Ladha ken best yw dyfednys dhe bùb best.
Pùb best yw kehaval.

Pòr gempen o an screfa, ha marnas ‘coweth’ screfys ‘koweth’ hag onen a’n lytherednow ‘S’ trailys cabm, ewn o an spellyans der oll an text. Pel-Ergh a’n redyas yn uhel rag an re erel. Oll an bestas a wrug inclynya pedn in cowl-assentyans, hag yth esa an re moy conyng ow tesky oll an seyth gorhemydnow dre gov heb let.

“Now, cowetha,” yn medh Pel-Ergh, ow tôwlel y scubylen paintya dhe’n dor, “dhe bark an gora! Gesowgh ny dhe gùntell an drevas moy uskys, dh’agan onour, ès dell ylly Mêster Jowan ha’y wonesyjy y wil.

Saw i’n very prës-na an teyr buwgh, anês dell hevelly nans o nebes termyn, a dhalathas bedhygla meur aga thros. Ny vowns y godrys i’n dewetha peswar our warn ugans, ha’ga thethow parys dhe dardha. Wosa predery cot, an mogh a wrug danvon warlergh kelornow ha spêdya godra an buhas yn tâ lowr, rag aga fawyow dhe vos gwyw teg dhe’n ober-ma. Scon y feu pymp kelorn a leth ewonek ha dehednek, ha lies best ow meras ewl vrâs warnodho.

“Pandra wher orth oll an leth-na?” yn medh nebonen.

“Na wra fors a’n leth, a gowetha!” Napoleon a grias, ha settya y honen dhyrag an kelornow. “Ny a gebmer with a hedna. An drevas yw moy hy fris. Coweth Pel-Ergh a wra lêdya. My a vydn holya wosa nebes mynysow. Wàr rag, a gowetha! Yma an gora parys dhe why.”

Ytho an bestas êth in keskerth dhe bark an gora wàr nans, ha dallath an drevas, ha pàn dheuthons y gordhuwher tre, y feu merkys an leth dhe vos gyllys mes a wel.

CHAPTRA 3

Mejy an gora, assa veu lavur a whës! Saw weryson a’n jeva aga strîvyans, rag an drevas o spêda dres pùb govenek.

An ober o cales traweythyow. An daffar o formys rag mab den, adar bestas, hag afles brâs na ylly best gwil devnyth a doul vëth may fe res dhe’n ûsyor sevel only wàr an treys delergh. Saw an mogh o codnek lowr rag trouvya gorthyp dhe bùb caletter. Kefrës, aswonys dhe’n vergh o pùb mêsva a’n park, hag anjy owth ùnderstondya an negys a falhas hag a ratha, meur gwell ès dell wodhya Mèster Jowan ha’y wonesyjy bythqweth. Ny wrug an mogh lavurya aga honen, saw comondya hag overweles an re erel. Dre rêson aga brâssa skians, yn naturek yth esens y ow kemeres soodh an hùmbrynkysy. Y fedha Boxesor pò Mùlyonen owth hernessya dhe’n fylgh jyn pò dhe’n margh-racan (nyns esa otham vëth a frodn pò genva namoy, heb mar) ha trôsya yn stordy der an park, adro hag adro, hag onen a’n mogh ow kerdhes wàr aga lergh ha cria “Kep kep, a goweth!” pò “Hedh, a goweth!”, dell veu res. Ha pùb best bys i’n moyha uvel, yth esens y ow trailya an gora ha’ga hùntell yn tywysyk. Th’esa an heyjy ha’n yer kefrës ow lavurya oll an jëdh i’n howl, ow ton myjydnow munys a wora i’ga helvyn. Wàr an dyweth an drevas a veu colenwys dew dhëdh uskyssa ès ûsadow Jowan ha’y wonesyjy. Gans hedna, an drevas o an brâssa dell wrug an wodref gweles bythqweth. Ny veu coll vëth. An yer ha’n heyjy a wrug cùntell, ha’ga lagasow sherp, bys i’n dewetha garren. Ny ladras best vëth unweyth ganowas.

Der oll an hâv yth esa whel an wodref ow resek mar dhâ avell eurweyth. An bestas o lowen, dell na yllens y kyns desmygy bos possybyl. Pùb ganowas a voos o plesour posytyf glew, ha hedna in gwir o aga boos aga honen, ascorys gansans ha ragthans, adar dol rydnys gans mêster pyth. An dus cog ha parasîtek o departys, yth esa ytho moy dhe dhebry gans kettep onen. Yth esa moy termyn frank inwedh, kynth o an bestas heb prevyans. Y a gafas lies caletter – rag ensampel, moy dewedhes i’n vledhen, pàn vydnens y mejy an ÿs, res o aga drettya i’n gis auncyent ha whetha an usyon gans anal dhe ves, rag nag esa dhe’n wodref jyn fusta – saw an mogh gans aga sleyneth ha Boxer gans y geherow nerthek, pùpprës y cafas an re-ma fordh dredhy. Boxesor o estêmys gans pùb huny oll. Ev o onen dywysyk in oos Jowan, mès i’n tor’-ma ev o kepar ha pàn ve try margh warbarth in le onen. Yn fenowgh, dell hevelly, yth esa whel oll an wodref degys wàr y scodhow galosek. A’n myttyn bys i’n nos y fedha ev owth herdhya hag ow tedna, pùb eur oll i’n tyller mayth o possa an ober. Ev a wrug araya gans onen a’n culyogas, rag may halla bos gelwys hanter our moy avarr ès pùbonen aral, hag ev ow conys neb whel a’y vodh y honen, pypynag may feu an moyha otham, kyns whel rêwlys an jorna dhe dhallath. Y worthyp dhe genyver problem ha dhe bùb ardak o “Me vedn lavurya creffa!” – ha hedna a veu gemerys ganso in ger arweth y scochon.

Saw yth esa pùbonen ow lavurya acordyng dh’y ableth. An yer ha’n heyjy, rag ensampel, a wrug erbysy pymp bùshel ÿs i’n drevas dre gùntell an greun stray. Nyns esa best vëth ow ladra nag ow croffolas a’y radn boos. An gedrydn ha’n brathyans ha’n avy, seul o teythy kebmyn i’n dedhyow coth, namnag êns y gyllys lebmyn dhe goll. Nyns esa best vëth ow coheles y dûta – now, best vëth ogasty. Molly, ha’n gwir leverys, nyns esa spêda dhedhy sevel myttyn in bàn, ha pòr ûsys o hy dhe gwyttya hy gweyth re avarr, ow tyharas meynyk dhe vos in hy harn. Ha fara an gath o nebes arbednyk traweythyow. Th’o scon merkys, bÿth pàn ve ober dhe wil, nag esa an gath dhe gafos in tyller vëth. Hy a vedha vanyshys dres lies our, ha dastysqwedhes dhe brës boos, pò gordhuwher, warlergh an ober dhe vos gorfednys, kepar ha pàn na wharva tra vëth. Mès y fedha hy owth ascûsya mar helavar pùpprës, hag ow pùrrya mar garadow, mayth o ùnpossybyl dyscresy hy bolùnjeth dâ. Benjamyn coth, an asen, nyns o chaunjys màn wosa an Rebellyans. Yth esa ev ow qwil y ober i’n keth vaner, lent ha stowt, dell vedha in oos Jowan, prest heb goheles, ha prest heb gwil ober addys a’y vodh naneyl. Adro dhe’n Rebellyans ha’y sewyans ny vydna ev gorra y vreus in ger. Pàn ve govyn mar nyns o va moy lowen i’n eur-ma, wosa Jowan dhe dhyberth, ny vedha ev ow leverel saw unsel “Bêwnans an asen yw hir. Bythqweth ny welas nagonen ahano’why asen marow,” ha ny ylly an re erel ma’s contentya aga honen dre’n gorthyp rînek-ma.

De Sul o heb whel. Hawnsel o udn our moy dewedhes ès i’n dedhyow erel, ha wosa hawnsel y feu solempnyta sensys pùb seythen heb fall. Kyns oll, y teuth hâlyans a’n baner in bàn. Pel-Ergh a gafas i’n rom hernessya lien moos, gwer ha coth, ow longya kyns dhe Vêstres Jowan, ha paintya warnodho carn ha corn in gwydn. Y feu hebma derevys wàr an peul baner in lowarth an chy tiak pùb myttyn Sul. An baner o gwer, dell wrug Pel-Ergh clerhe, rag representya gwelyow gwer Kernow. Yth esa an carn-ha-corn ow styrya Repùblyk an Bestas, a wra sordya pàn ve mab den overcùmys wàr an dyweth. Wosa hâlya an baner in bàn, oll an bestas a wrug keskerdhes ajy dhe’n skyber vrâs rag metyans kebmyn, o cries an Cùntellva. Obma y feu gweyth an nessa seythen towlednys, ha môcyons gorrys in rag ha dhe dhadhel. An mogh a wrug an môcyons pùb torn. An bestas erel a wodhya vôtya, mès aga honen ny yllens y tyby môcyon vëth. An moyha gwythresek i’n dhadhel o Pel-Ergh ha Napoleon iredy. Saw ny veu an dhew-ma acordys bythqweth, dell o apert. Pùb môcyon pynag a ve gorrys gans an eyl, yth o dhe wetyas bos y gela settys wàr y bydn. Pàn veu ervirys – ervirans na yll bos sconys in y honen màn – gorra kew vian adenewen, adrëv an avalednek, ha’y gwil in powesva dhe vestas o re goth rag lavurya, y feu dadhel arow tùchyng oos omdedna ewn dhe bùb best ha’y gynda. Pùpprës y fedha an Gùntellva dewedhys dre gana Milas a Gernow, ha’n dohajëdh o termyn dysqwîthans.

An mogh a dhesedhas an rom hernessya in caslÿs dhedha’ga honen. Obma, gordhuwher, y fedhens y ow studhya codnek an ferror, myster an carpentor, ha creftow erel in lyfryow a wrussons y dry mes a’n chy tiak. Yth esa Pel-Ergh bysy inwedh, ow restry an bestas erel dhe Bollgorow Milek, dell vydna aga henwel. Brâs yw dywysycter orth hebma. Ev a dhalathas Pollgor Ascor Oyow dhe’n yer, Cùntelles Lostow Glanyth dhe’n buhas, Kessedhek Reformya an Gowetha Gwyls (meder hebma o dova an logas brâs ha’n conynas), Môvyans Gwydnha Gwlân dhe’n deves, ha lies aral, kefrës hag establyshya classys screfa ha redya. Dre vrâs, an projectow-ma o heb spêda. An assay dova an creatùrs gwyls, rag ensampel, a wrug fyllel ogas dystowgh. Yth esens y ow pêsya omdhon kepar dell wrêns y kyns, ha pàn vêns y dyghtyes gans helder, ny vydnens y ma’s y dhrogûsya. An gath a wrug jùnya dhe’n Kessedhek Reformya ha hy o pòr wythresek ino lower dëdh. Aspies veu hy udn jorna, wàr do, ow côwsel in nes nebes golvanas, nag o dhe hedhes gensy. Yth esa hy ow tesky dhe’n re-ma dell o pùb best coweth lebmyn, ha dell ylly kenyver golvan dos ha sedha wàr hy faw. Mès an golvanas a wrug gwetha aga fellder.

An classys screfa ha redya, bytegyns, o spêda vrâs. Kyns an kydnyaf, namnag o pùb best i’n wodref lettrys neb gradh.

An mogh – wèl, anjy a wodhya screfa ha redya yn perfeth solabrës. An keun a wrug desky redya dâ lowr, mès redya tra vëth nyns o dhedhans dhe les, lemen an Seyth Gorhemynadow. Mùryel, an avar, a wodhya redya nebes gwell ès an keun, ha traweythyow y fedha hy ledna dhe’n re erel gordhuwher mes a dhralyow paper nowodhow a wrug hy cafos i’n atalva. Benjamyn a wodhya redya màr dhâ avell kenyver hogh, mès an skians-ma bythqweth ny wrug ev ûsya. Kebmys dell ylly ev convedhes, y leverys, nyns esa tra vëth may fe valew in y redya. Mùlyonen a wrug desky oll an abecedary, saw ny wodhya gorra geryow warbarth. Ny ylly Boxesor dos in hans dhe’n lytheren D. I’n doust y whre ev dargopia A, B, C, D gans y garn brâs, ena meras stag orth an lytherednow-ma, ha’y dhywscovarn tednys wàr dhelergh, ow shakya cudyn y dâl lies torn, hag ow tria oll y bedn rag remembra an lytheren a’s sewya, heb sowena vëth. Traweythyow, in gwir, ev a spêdyas bys in E, F, G, H, ha kettel y’s descas, pùpprës y feu dyskevrys dell wrug ev ankevy A, B, C, ha D. Wàr an dyweth ev o ervirys dhe gemeres an kensa peder lytheren lowr dh’y blegadow, hag ev ûsys dh’aga screfa par termyn pùb jorna rag refreshya y gov. Molly a wrug sconya desky marnas an whe lytheren dhe spellya hy hanow hy honen. Y fedha hy ow formya an re-ma pòr gempen dre dybmyn gwelyny, hag owth afîna dre flouren pò dyw kyns kerdhes yn prowt oll i’ga herhyn.

Ny ylly ken best vëth i’n wodref drehedhes dres an lytheren A. Kefys veu inwedh, na ylly an bestas moy gocky – an deves, an yer, ha’n heyjy – desky an Seyth Gorhemynadow dre gov. Wosa meur preder, Pel-Ergh a wrug declarya fatell o possybyl, in ober, berrhe an Seyth Gorhemynadow bys in udn poynt a skians: “Treys peswar dâ, dew hager-dra.” Hèm o, dell leverys ev, pednrêwl an Vilieth. Pùppynag oll a wrella hy leun-gonvedhes, y fedha an best-na salow warbydn awedhyans mab den. An ÿdhyn a vydna leverel offens wàr an dallath: dell hevelly dhedhans, y’s teva treys dew in ketelma, mès Pel-Ergh a wrug prevy ragthans nag o hedna gwir.

“Askel edhen, a gowetha,” yn medh, “yw organ kengorra, adar handla. Res yw, ytho, sensy hy bos troos. An leuv yw merk decernya mab den, an main may whra oll y vyshyf dredho.”

Ny ylly an ÿdhyn ùnderstondya oll an ger complek-ma, mès anjy a wrug degemeres y styryans, hag oll an bestas moy uvel a dhalathas desky an poynt a skians nowyth dre gov. TREYS PESWAR DÂ, DEW HAGER-DRA a veu screfys wàr fos pedn an skyber, a-ugh an Seyth Gorhemynadow ha larjya an lytherednow. An deves o dôtys wàr an lavar-ma, mar scon dell veu gorrys dhe gov, ha meur menowgh pàn esens y a’ga groweth i’n park, y fedhens y ow tallath brivya “Treys peswar dâ, dew hager-dra!” ha durya lies our, heb sqwîtha badna.

Ny gafas Napoleon les vëth in pollgorow Pel-Ergh. Dell levery ev, desky dhe’n bestas yonk o meur moy y bris ès neb gweres dhe’n re-na o tevys solabrës. Dell wharva, Jessy ha Blejen an Gog a wrug golovas a verr spÿs wosa gool an deys, ha genys veu naw colyn crev dh’aga dyw. Kettel vowns y dydhenys, Napoleon a wrug remuvya pùb huny dhyworth an vabm ha leverel ev dhe omgemeres rag aga dyscans. Ev a’s hùmbroncas in tâlyk in bàn, ma nag o dhe dhos dhodho ma’s dre skeul a’n rom hernessya, ha’ga gwetha i’n tyller-na in dadn gudh, ma fowns y ankevys yn scav gans oll an re erel.

Mystery an leth eus ow mos prest mes a wel, y feu hedna scon clerhës. Kemyskys veuva in brows an mogh pùb dëdh. I’n tor’-ma yth esa an avallow avarr owth athvejy, ha frûtys codhys ow strolla gwels an avalednek. An bestas a wrug desevos y fedha an re-ma bos rydnys, yn eqwal inter pùb huny, dell o ûsys. Udn jëdh, bytegyns, y teuth arhadow, cùntell oll an frûtys codhys ha’ga dry dhe’n rom hernessya rag may halla an mogh aga debry. Re a’n bestas erel a wrug croffolas, mès heb prow vëth. Oll an mogh o unverhës wàr an poynt-ma, Pel-Ergh ha Napoleon kekefrës. Y a wrug danvon Gwihal rag styrya an mater dhe bùbonen.

“A gowetha!” ev a grias. “Govenek a’m beus, na vydnowgh desmygy bos an mogh ow qwil hebma in spyrys a honenuster ha bleynorieth. In gwir, cas yw leth hag avallow gans lower onen i’gan mesk. Cas yns y genef vy. Pàn wren ny kemeres an taclow-ma, mentênya agan yêhes yw oll an porpos. In leth hag avallow (th’yw prevys, a gowetha, gans Sciens) yma lies tra eus a res porres dhe bùb hogh ha porhel rag body saw. Ny mogh, yth on ny gwerynoryon a’n brës ha preder. Yma oll an trevnans ha dyghtyans a’n amêthva-ma ow powes warna ny. Dëdh ha nos yth eson ny mer a’gas salowder. Rag agas kerensa why yth eson ny owth eva an leth hag ow tebry an avallow. A worowgh an pëth a wharvia mar pen ny, an mogh, ow fyllel i’gan dûta? Jowan a vensa dos arta! Eâ, Jowan a vensa dos arta! Dar sur, a gowetha,” Gwihal a grias, ogas yn othobmak, hag ev ow terlebmel a’n eyl tenewen dhe’n aral ha lesca desempys y lost, “sur nyns eus best vëth i’gas mesk yw parys dhe weles Jowan devedhys arta?”

Now yth esa udn dra mayth o an bestas certan yn tien anodho, ha hèn o nag êns y parys dhe weles Jowan devedhys arta. Pàn veu gorrys ragthans i’n tremyn-ma, ny’s teva leverel wàr y bydn namoy. Mentênya an mogh in poynt dâ, fest apert o hedna mater a bris. Ytho y feu assentys heb argyans na felha dhe settya an leth ha’n avallow codhys adenewen (kefrës an avallow a’n drevas hy honen pàn wrellons y athvejy), abarth an mogh yn udnyk.

CHAPTRA 4

Warbydn an hâv adhewedhes y feu nowodhow a’n pëth a wharva in Amêthva an Bestas omlêsys dres hanter an pow. Pùb dëdh Pel-Ergh ha Napoleon a wre danvon hes a gelemy, ha’ga gorhebmyn o kemysky gans enevales i’n godrevow ogas, gwil derivas a’n Rebellyans, ha desky dhedhans an gân Milas a Gernow.

I’n mên-termyn yth esa Mêster Jowan a’y eseth dre vrâs in barr poblek ‘An Lion Rudh’ in Dynas Castel, ow croffolas orth seul o parys dhe wolsowes a’n anjùstys uthyk a sùffras ev, dianedhys in mes a’y dhâ dre wrians gre gog a vestas. An tiogow erel a vydna ùnderstondya y blit, saw scant ny rosons y gweres dhodho. Yth esa kenyver onen ow covyn in y gowsesow hag in dadn gel fatla ylly ev kemeres neb prow a veschauns Jowan. I’n gwelha prës, perhednyon an dhyw vargen tir amalys ryb Amêthva an Bestas o drog-acordys pùb termyn. Onen a’n bargenys, cries Fowgoos, o amêthva vrâs mès gesys dhe goll, coth hy fassyon, meur overdevys gans gwedhek, hag oll hy forwels gyllys dhe goll ha’y heow methus aga studh. An perhen, Mêster Pilkington, o tiak hebask a’n dus jentyl, whensys dhe spêna y dermyn in pyskessa pò in helghya acordyng dhe’n sêson. An amêthva aral, cries Pynchwel, o byhadna ha sensys gwell hy stât. Mêster Frederick o an perhen, smat sotel, prest in neb ken dhyrag an gort ha tydn y hanow dybyta in pùb negys. Kebmys cas o an eyl gans y gela, ma na yllens y agria tra vëth yn êsy, rag dyffres aga les aga honen kyn fe.

Byttele, an re-ma a wrug kemeres scruth, aga dew, a’n rebellyans in Amêthva an Bestas, hag oll an freder o lettya an bestas i’ga bargenys ynsy rag desky lowr in y gever. Wostallath yth esens y ow qwil wis a scorn orth an conceyt bestas dhe dhyghtya godref rag kerensa aga honen. Mothow vedha oll an dra kyn pedn dyw seythen, y lavarsons. Y a wrug whedhla fatell esa bestas amêthva Trevanor (glenys stowt êns y dhe’n hanow Trevanor; hanow ‘Amêthva an Bestas’ ny wodhyens y godhevel), tell esens y owth omlath an eyl gans y gela heb hedhy, hag anjy dhe storvya scon dre nown. Warlergh termyn dhe bassya ha’n bestas heb bos storvys, dell veu apert, Frederick ha Pilkington a wrug chaunjya aga hân ha dallath côwsel a’n hager-sherewneth esa ow florsya in Amêtha an Bestas. Whedhlys o fatell esa an bestas an eyl ow tebry ena y gela, hag an eyl ow tormentya y gela gans margh-hern tobmys rudh, hag ow sensy aga benenreydh avell pethow kebmyn. Ot an sewyans mar mydnes rebellya erbydn lahys an Natur, dell leverys Frederick ha Pilkington.

Bytegyns, ny veu an whedhlow-ma cowl-gresys bythqweth. Yth esa ger a wodref wondrys ow mos stella adro, in form gabmys dyscler, ger a dyller may feu mab den dianedhys ha’n bestas gesys dhe dhyghtya aga negys aga honen, ha dres oll an vledhen yth esa todn a worthter ow resek der an pow. Yth esa terewy dov aga nas ow trailya gwyls desempys, yth esa deves ow terry an ke hag ow tevôrya an mùllyon, yth esa buhas ow pôtya an kelorn godra, yth esa mergh an helgh ow sconya an labm, ha’n marhak dehesys sket wàr y bedn . Dres pùptra, ton Milas a Gernow, ha’n geryow kefrës, o dhe gafos in pùb plâss. An gân a veu marthys scon alês. Ny yll mab den ma’s mos in conar pàn wrellens y clôwes an gân-ma, kynth esens y ow fâcya, hy dhe vos wharthus oll. Ny wodhyens y convedhes, y lavarsons, fatla ylly nebonen, best kyn fe, whansa cana flows mar dhyflas. Bÿth pàn ve best kychys orth hy hana, ev a gafas castik heb let. Mès nyns o an gân dhe gompressa. Y fedha an molhas du orth hy whybana i’n kêweyth, an kelemy orth hy hûyal i’n elow, hy o kemyskys in tros an govelyow hag in kessenyans clegh an eglos. Ha pàn wrug mab den hy clôwes, yth esens y ow crena yn cudh, ow percêvya inhy dargan a’ga therryjy a dheu.

Mis Hedra abrës, an ÿs pàn o trehys ha radn anodho fustys, hes a gelemy a dheuth in udn droyllya dres an ebron ha skydnya wàr vuarth Amêthva an Bestas in frobmans a’n fretha. Jowan hag oll y wesyon, gans hanter-deg aral a Fowgoos ha Pynchwel, o tremenys der an yet pymp y bredn, hag yth esens y ow tos wàr hens an kertys in rag, wor’tu ha’n wodref. Yth esa pùb huny ow ton lorgh brâs, saw Jowan, hag ev ow kerdhes tyller arâg gans godn in gavel. Dell o apert, aga forpos o saya daskemeres an bargen tir.

Gwaitys êns y nans o pell, ha pùptra o darbarys wàr aga fydn. Pel-Ergh a wrug studhya lyver coth a gaskergh Jûlyùs Cesar. kefys i’n chy tiak, ha’n ober defendya o rës dh’y jarj ev. Leverys veu arhadow snell, hag in bohes termyn oll an bestas o desedhys, pùbonen i’n tyller ewn.

Kettel dheuth an dus in nes an treven, Pel-Ergh a dhyllas y gensa gorth-assaultyans. Oll an kelemy, pymthek warn ugans aga nùmber, a wrug neyja obma hag ena dres an dus kettep pedn, ha mûtya warnodhans a’n air. Ha pàn esa an dus owth omweres in dadnans, an godhow, cudhys adrëv an ke bys i’n prës-ma, a wrug fysky in mes ha piga tydn aga gelvyn wàr bùb fer. Nyns o hebma, bytegyns, ma’s castrevnans a skyrmysya scav, nebes deray y borpos, ha’n dus a dhefendyas an godhow yn êsy gans aga lorhow dhe ves. I’n tor’-ma Pel-Ergh a dhyllas y assaultyans a’n secùnd omwith. Mùryel, Benjamyn, hag oll an deves, hùmbrynkys gans Pel-Ergh, a wrug fysky wàr rag, ha pockya ha cornya an dus a bùb tu, ha Benjamyn owth omdrailya ha’ga cronkya gans y garnow bian. Mès unweyth arta an dus, ha’ga lorhow ha’ga botas kentrow, o re grev dhe wodhaf. Desempys, pàn grias Pel-Ergh in udn wihal, pëth o sin rag omdedna, oll an bestas a wrug trailya ha fia der an porth hag ajy dhe’n buarth.

An dus a levas garm vyctory. Aspies veu aga eskerens in fo, dell wrussons y desmygy, hag anjy êth in udn jâcya, oll in deray. Saw hèn o very meder Pel-Ergh. Peskytter may fowns y aberveth teg i’n garth, an try margh, an teyr buwgh, ha rest a’n mogh ow scolkya i’n boujy in dadn gudh, y a dheuth sodyn in mes a’n tu dhelergh, ha lettya scappyans. Lebmyn Pel-Ergh a wrug an sin rag omsettyans. Ev y honen a wibyas strait warbydn Jowan. Ha Jowan a’n gwelas wàr nùk, ha derevel y wodn, ha tedna. Pelenygow a’n godn a wrug fynegly lies lînen wàr geyn Pel-Ergh, hag udn dhavas codhys yn farow. Heb powes pols vëth, Pel-Ergh a dôwlys y bymthek ston orth garrow Jowan. Dehesys veu Jowan aberth in pil teyl ha’y wodn êth scùllys in mes a’y dhorn. Saw an syght moyha uthyk oll o Boxesor, rampyng wàr y dreys delergh, ha’y garnow hernys brâs ow qweskel yn whyls, kepar ha staloun. An kensa bobm a gachyas gwas stâbel a Fowgoos wàr y grogen ha’y worra dhe wroweth i’n lis alês. Pàn y’n gwelsons, lower den a wrug gasa aga lorgh dhe godha ha saya diank. Own fol a’s kemeras, hag oll an bestas warbarth orth aga châcya dewhans dre’n garth, adro hag adro. Cornys vowns y, ha pôtys, ha brathys, ha trettys. Kenyver best i’n wodref a wrug venjya warnodhans in y gis y honen. An gath kefrës a labmas desempys dhywar do wàr scodhow bugel lodnow ha palas gans hy ewynas in y godna, hag ev owth uja in scruth. I’n pryjweyth mayth o an hens heb lestans, an dus a veu pës dâ gans fysky mes a’n garth ha scappya tro ha’n bednfordh. Indelma, kyn pedn pymp mynysen warlergh an woreskynva, yth esens y owth omdedna meur aga sham wàr an keth fordh may teuthons y kyns, ha hes a wodhow ow tythya orth aga heyn hag ow piga prest aga fer bys i’n yet.

Oll an dus o gyllys saw onen. I’n buarth yth esa Boxesor ow palvala gwas an stâbel gans y garn, hag ev a’y wroweth i’n lis, fâss dhe’n dor. Th’esa Boxesor owth assaya y drailya. Ny wrug an gwas gwaya màn.

“Marow yw,” yn medh Boxesor, meur y dristans. “Whans vëth a hedna ny’m bo. Nakevys, dell en vy hernys. Pyw a grës na wrug vy dre dowl?”

“Amuvyans ny’th tegoth, a goweth!” Pel-Ergh a grias, ha goos ow tevera whath in mes a’y woliow. “Gwerrya yw gwerrya. Dâ nyns yw mab den ma’s yn farow.”

“Nyns ov vy whensys dhe gemeres bêwnans, unweyth mars yw bêwnans mab den,” a wrug Boxesor dasleverel, ha’y lagasow leun a dhagrow.

“Ple ma Molly?” onen a’n bestas a grias.

In gwir, nyns o Molly dhe gafos in neb le. Rag tecken y feu brawagh brâs. Yth esa dowt an dus dh’y shyndya neb fordh, pò kefrës dh’y argibya. Worteweth, bytegyns, hy a veu trouvys, omgelys in hy stalla, ha’y fedn cudhys in cres gora an presep. Hy êth in fo, an godn kettel veu tednys. Ha pàn dheuth an re erel arta, wosa hy hafos, anjy a wrug godhvos gwas an stâbel sawyes ha scappys, rag ny veuva ma’s clamderys.

An bestas o dascùntellys lebmyn in frobmans a’n fretha, ha pùbonen ow terivas in voys uhel oll y wrÿth i’n vatel. Y feu solempnyta knack obma a’n vyctory. An baner a veu hâlys in bàn ha Milas a Gernow a veu kenys lower torn, hag y wharva encledhyas furvus a’n dhavas o ledhys, ha spernen wydn plynsys wàr hy bedh. Ryb an bedh Pel-Ergh a wrug arethya cot, ha poosleva otham dhe genyver eneval bos parys dhe verwel rag kerensa Amêthva an Bestas mar pedha res.

An bestas a wrug ervira unver dhe establyshya medal a vresel, ‘Gorvest Kensa Class’, ha hedna comendys dystowgh dhe Pel-Ergh ha dhe Boxesor. An medallys o bath brest (yth êns y tegednow mergh kefys i’n rom hernessya), dhe wysca de Sul ha pùb gool. Inwedh yth esa ‘Gorvest Secùnd Class’, ha hedna comendys wosa mernans dhe’n dhavas ledhys.

Y feu dadhel hir a’n qwestyon, pëth a vëdh hanow an vatel. Wàr an dyweth, hy a veu henwys Batel an Boujy, rag an gorth-assaultyans dhe wharvos i’n tyller-na. Godn Mêster Jowan a veu kefys a’y wroweth i’n lis, ha godhvedhys tell esa cartryjednow provies i’n chy tiak. Ervirys veu settya an godn ryb troos peul an baner, kepar ha canon, ha’y dedna dywweyth pùb bledhen – an dêwdegves mis Hedra, pedn bloodh Batel an Boujy, hag arta pùb Golowan, o pedn bloodh an Rebellyans.

CHAPTRA 5

An gwâv ê whath in rag, ha Molly moy ha moy troblus. Yth esa hy ow tos dhe’n whel pùb myttyn yn holergh hag ow leverel in udn omdhyvlâmya fatell gùsca hy re bell, hag ow croffolas bos painys kevrînek dhedhy, kynth o hy ewl boos yahus teg. Wàr pùb skeus yth esa hy ow scappya an ober rag mos dhe’n poll eva, le may fedha hy, sevys fol, ow meras stark wàr hy hevelenep i’n dowr. Saw inwedh yth esa whedhel a neppëth moy sad. Udn jëdh, pàn esa Molly ow rôsya aberth i’n garth heb awhêr, ow flyrtya hy lost hir hag ow tensel garren a wora, Mùlyonen a’s kemeras dhe’n eyl tenewen.

“Molly,” yn medh. “Res yw dhybm leverel nampëth pòr sad dhis. Hedhyw myttyn me a’th welas, ha ty owth aspia dres an ke usy ow tyberth Amêthva an Bestas orth Fowgoos. Yth esa neb gwas Mêster Pilkington sevys a’n tu aral dhe’n ke. Ha – th’esen vy pell dhyworthys, saw namnag ov vy certan a’n syght – yth esa va ow talkya genes ha te ow sùffra ev dhe jersya dha dhewfrik. Pandr’yw mênyng hedna, Molly?”

“Ny wrug ev! Nyns esen vy! Heb gwiryoneth yw!” Molly a grias, ha dallath terlebmel ha pawa an dor.

“Molly! Mir orthyf i’m fâss. A wrêta ry dhybm ger dha onour, nag esa an den ow chêsya dha dhewfrik?”

“Heb gwiryoneth yw!” yn medh Molly arta, saw ny wodhya meras orth Mùlyonen in hy fâss, ha hy a wrug fia sket dhe fo ha ponya bys i’n park.

Y teuth tybyans dhe Mùlyonen in hy fedn. Heb leverel tra vëth dhe’n re erel, hy êth dhe stalla Molly ha trailya an cala gans hy harn. Cudhys in dadn an cala yth esa crug bian a dhernygow shùgra ha lower tos rybanys a lies colour.

Treddeth warlergh hebma, Molly êth mes a wel. Tremenys veu seythednow ha ny wodhya best vëth pleth esa hy. Dhana an kelemy a dherivys fatell wrussons y aspia Molly a’n barth aral dhe Dynas Castel. Hy a veu inter dywvregh scavgarr keun paintys kempen, rudh ha du, esa a’y sav dhyrag tavern. Yth esa den tew, rudh y vejeth, ha lavrak checker ha poltregas in y herwyth, ha semlant dhodho a davernor, ow chêsya hy dewfrik ha ry shùgra dhe dhebry. Blew hy horf o nowyth trehys, ha hy ow qwysca ryban cogh adro dh’y hudyn arâg. Lowen o hy, dell hevel, kebmys a dherivas an kelemy. Ny wrug nagonen a’n bestas campolla Molly bythqweth namoy.

Mis Genver y teuth yêynder tydn i’n gewar. An dor o mar gales avell horn, ha ny yllens y gwil tra vëth i’n gwelyow. Sensys veu lies metyans i’n skyber vrâs, hag yth esa an mogh bysy lowr, ow towledna oll an ober rag an nessa sêson. Degemerys veu soladhëdh yn kebmyn, fatell dal an mogh ervira pùb negys a bolycy dhe’n wodref, rag an re-ma dhe vos apert moy skentyl ès an bestas erel, kynth o res fast’he aga ervirans dre vôtyans a’n moyhariv. An proces-ma a via dâ lowr, mar ny ve Pel-Ergh ha Napoleon owth omdhal heb hedhy. An dhew-ma a vydna dyssentya an eyl orth y gela tùchyng pùb poynt mayth o dyssent possybyl. Mar mydna an eyl profya gonys moy erewy gans barlys, certan y fensa an aral demondya moy erewy kergh. Mar mydna an eyl leverel an gwel-ma pò an gwel-na dhe vos gwyw yn tien dhe gawl, an aral a vensa declarya nag yw tyller vas dhe dra vëth ma’s gwredhlosow. Dhe bùbonen a’n dhew yth esa bagas colîtys, ha garow veu lies dadhel. I’n Metyansow y fedha Pel-Ergh ow perswâdya an moyhariv yn fenowgh, der y arethyow spladn, saw Napoleon o gwell i’n mên-termyn, ow cùntell scodhyoryon dhodho ev. Ev a wrug soweny yn arbednyk in mesk an deves. Ûsadow an deves agensow o brivya “Treys peswar dâ, dew hager-dra” i’n ewn termyn hag anwyw an pryjweyth kefrës, ha lies treveth y fedhens y ow coderry an Metyans indelma. Yth o dhe verkya fatell vydnens y dallath “Treys peswar dâ, dew hager-dra” orth kenyver poynt a voyha pris in arethyow Pel-Ergh. Studhyans dour a wrug Pel-Ergh a nebes nyverow coth Amêthyth ha Magor Lodnow, kefys i’n chy tiak, hag ev o leun a dowlen rag nowedhy, rag gwelhe. Y gows o deskys brâs a dhowrgledhyow, gora glas, hag atal alcalîn, hag ev a wrug reckna ragdres completh a gonstrîna dhe’n bestas, kettep huny, gasa aga theyl dhe godha i’n gwelyow yn tydro, ken plâss pùb dëdh, ha hepcor lavur carya. Napoleon ny wrug y honen ragdres vëth, saw ev a leverys, isel y lev, ragdresow Pel-Ergh dhe vos mothow wàr an dyweth, hag ev ow cortos gwell chauns, dell hevel. Mès an strif intredhans moyha sherp oll, hèn o an controversyta adro dhe’n velyn wyns.

I’n pras hir, nes lowr dhe’n treven, yth esa godolgh o an uhelha tyller i’n bargen tir. Wosa arwhythra an dor, Pel-Ergh a wrug declarya an plâss-ma dhe vos tyller adhevîs rag byldya melyn wyns, may hallons y gweytha dynamô ha provia nerth tredanek dhe’n wodref. Der an nerth-ma y hyllens y golowy an stallys ha’ga thobma i’n gwâv, hag obery gans hesken rownd, dyvynyor us, jyn trehy mangels, ha darbar godra tredanek. Bythqweth ny glôwas an bestas tra vëth a’n par-ma (rag an wodref o onen coth hy fassyon, ha’y jynweyth a’n moyha sempel), hag yth esens y ow colsowes meur aga marth pàn wrug Pel-Ergh gorhana gans y dhesmygyans a jynys barthusek, a ylly kemeres oll an ober, ha’n bestas gesys dhe bory attês wàr an park pò dhe welhe aga brës, ow redya, ow kescôwsel.

Cowl-dôwlys veu towl Pel-Ergh rag an velyn wyns wosa bohes seythen. An moyha radn a’n manylyon jynweythek a dheuth in mes a dry lyver ow longya dhe Vêster Jowan – Desky Mil Greft Chy, Bryckyor Kettep Huny, ha Tredan dhe’n Dalathor. Avell studhva Pel-Ergh a wrug ûsya crow mayth esa leur predn ûsys kyns rag gorellow ha gwyw dhe dhelînyans. Ev o degës obma, mes a wel, dres lies our pùb torn. Gans y lyfryow fast egerys in dadn ven, ha gans calhen sensys inter mellow y baw, y fedha ev ow qwaya uskys obma hag ena, ow keworra lînen wosa lînen hag ow qwil sonyow kepar ha kynvan isel in y frobmans brâs. Tabm ha tabm yth esa an dowlen ow tevy bys in bùsh completh a werthyjyow dornygel ha rosow densak, ha moy ès hanter a’n dor leun anodho. Dhe vreus an bestas erel, yth o an dra anconvedhadow, mès marthys y deythy. Y fedha oll an bestas ow tos ha meras orth delînyans Pel-Ergh unweyth dhe’n lyha pùb jorna. Y fedha kefrës an yer ha’n heyjy ow tos, hag anjy gans rach, na wrellons y trettya wàr verkys an galhen. Only Napoleon a wrug sensy y honen pell. Ev a dheclaryas y vos warbydn an velyn wyns in pùb poynt oll. Udn jëdh, bytegyns, ev a dheuth heb y wetyas rag examnya an dowlen. Ev a gerdhas yn poos adro dhe’n crow, meras dour orth manylyon an dowlen, ha frigwhetha meur y scorn. Ena ev a sevys polta, hag aspia dre gornet y lagas. Ena ev a dherevys desempys y arr, ha pîsa dres an dowlen, kyns kerdhes in mes heb leverel ger vëth.

An gemeneth o rydnys yn town dre negys an velyn wyns. Nyns esa Pel-Ergh ow naha fatell vedha hy byldya ober cales. Res o cledhya meyn ha’ga derevel in fosow. Res o gwil an golyow. Dhana y fedha otham a dhynamôs ha caplys. (Fatla yllens y cafos an re-ma, ny wrug Pel-Ergh styrya màn.) Saw yth esa va owth afydhya anjy dhe golenwel an towl in udn vledhen. Ha wosa hedna, dell wrug ev erya, kebmys ober a vedha sparys, ma na vydna an bestas lavurya ma’s treddeth an seythen. Napoleon, wàr an tu aral, yth esa ev owth argya fatell o an otham gwir i’n tor’-na encressya an ascoryans a sosten, ha mar mednons y gwybessa gans melyn wyns, tell viens y oll storvys dre nown. An bestas a wrug formya dew vagas dyberthys in dadn an garmow, “Vôtya rag Pel-Ergh ha’n seythen treddeth” ha “Vôtya rag Napoleon ha’n presep leun”. Only Benjamyn ny wrug jùnya na dhe’n eyl bagas na dh’y gela. Ev a sconya cresy an sosten dhe vos palsa na an velyn dhe sparya lavur. Mar pëdh melyn pò na vëdh, dell levery ev, an bêwnans a wra mos in rag dell êth bythqweth – hèn yw, kepar ha’n pla.

Dres strif adro dhe’n velyn, yth esa qwestyon inwedh, fatla yllens y gwil defens a’n wodref. Dell o convedhys gans pùb huny, kyn feu mab den fethys in Batel an Boujy, lyckly o anjy dhe saya unweyth arta, ha moy determys, dascafos an amêthva ha restorya Mêster Jowan. Yth esa dhedhans chêson dhe voy rag gwil hedna, drefen nowodhow a’ga fethans solabrës dhe lêsa der an pow, ha’n bestas i’n godrevow kentrevak o fyslak fest. Avell ûsadow, ny veu Pel-Ergh ha Napoleon unverhës. Acordyng dhe Napoleon, res o dhe’n bestas cafos godnys ha desky aga thedna. Acordyng dhe Pel-Ergh, res o danvon moy ha moy a gelemy ha sordya rebellyans in mesk an bestas i’n godrevow erel. Th’esa an eyl owth argya, mar ny yllens y gwil defens, y fedhens y conqwerrys, ha hedna heb dowt. Dell argya an aral, mar wharva rebellyans in pùb le, ny via otham vëth a dhefens. Yth esa an bestas ow colsowes kensa dhe Napoleon, nessa dhe Pel-Ergh, ha ny yllens y ervira pyneyl a levery an gwir. Heb wow, pùb termyn yth êns y agries gans pynag a ve an present arethor.

Wàr an dyweth, y teuth an jëdh may feu towlen Pel-Ergh cowlwrës. I’n Metyans de Sul wosa hebma, an qwestyon, a vydnens y dallath byldya an velyn wyns, bò na vydnens, y fedha bos vôtys. Pàn wrug an bestas omgùntell i’n skyber vrâs, Pel-Ergh a sevys in bàn, ha kynth o y gows prest goderrys gans brivyans an deves, ev a styryas oll y rêsons rag byldya an velyn. Ena Napoleon a dheuth wàr dreys rag gortheby. Ev a leverys, pòr isel y lev, fatell o an velyn wyns tra fol glân ha tell vydna cùssulya dhe bùbonen sevel orth vôtya rygthy. Hag arta esedhys veuva, wàr nùk. Scant nyns o an areth moy ès hanter-mynysen, ha nyns o bern dhodho, dell hevel, pan effect a wrug ev. I’n tor’-ma Pel-Ergh a sevys heb let, ow cria an deves dhe daw pàn wrussons y brivya moy, hag abarth an velyn ev a dheveras plêdyans leun y golon. Bys i’n eur-ma, scodhyans an bestas o rydnys yn kehaval, nes lowr, mès desempys y fowns y oll tanyes gans vesyon Pel-Ergh. Dre lavarow a’n spladnha ev a bortreyas Amêthva an Bestas, fatla ylly hy bos, pysketter may fe ober dyflas lyftys orth keyn an bestas dhe ves. Yth esa y dhesmygyans ow resek lebmyn pell in hans dhe dhyvynyor us ha jyn trehy tùrnyp. Tredan, y leverys, a ylly gweytha jyn fusta, ardar, harrow, rolbren, ha mejor ha colmor, kefrës provia dhe bùb stalla golow tredanek, dowr pooth ha yêyn, ha tobmor tredanek. Pàn worfednas y areth, nyns esa dowt na felha, fatla vedha an vôtyans ow mos. Saw i’n very prës-na Napoleon a sevys in bàn ha gans golok arbednyk wàr Pel-Ergh a gorn y lagasow ev a levas son tydn kepar ha kyny, son na wrug nagonen clôwes dhyworto kyns.

Dystowgh y feu hardhva uthyk wàr ves, ha naw ky cowrek, ha gùdhùgen a votodnow brest i’ga herhyn, a dheuth ajy dhe’n skyber in udn labm. Y a wibyas in ewn fordh wàr y bydn, hag ev owth omdhehesy mes a’y dyller scant adermyn rag diank orth an awednow brathus-ma. Ev êth sket der an daras hag anjy ow châcya. Re sowthenys, re vrawehys rag gôwsel, oll an bestas a wrug sewya in udn rûth hag aspias orth an helgh. Yth esa Pel-Ergh ow ponya dres an pras hir, tro ha’n bednfordh. Yth esa va ow ponya dell na yll ma’s hogh ponya, ha’n keun owth holya clos. Ev a wrug trebuchya yn sodyn. A ny wrowns y gachya sur? Saw ev a sevys arta in bàn, ha ponya snell dhe voy, mès yth esa an keun arta ow nes’he. Namna wrug onen anodhans degea awednow wàr lost an foesyk, ha Pel-Ergh a’n sqwychyas ha scant y selwel adermyn. Nena ev a gafas nerth brâssa vÿth ha slynkya bohes mêsva dhyragthans der an ke, ha ny veuva gwelys namoy.

Tewys hag ownekhës, an bestas a wrug skolkya tre i’n skyber. An keun a dheuth dyson in udn lebmel. Orth an dallath nyns esa desmyk dhe nagonen, a ble o an milas-ma devedhys, saw y feu gorthyp scon: an kelyn êns y, an re a gemeras Napoleon dhyworth an vabm ha maga yn pryva. Kyn nag o an keun-ma cowldevys na whath, hûjes êns y, ha fers aga semlant kepar ha bleydhas. Yth esens y ow clena dhe Napoleon. Yth o dhe verkya fatell wrêns y lesca an lost dhodho i’n keth fordh dell vydna an keun erel lesca orth Mêster Jowan.

Napoleon, ha’n keun orth y holya, a wrug eskyna wàr an leur uhel, le may feu Major sevys kyns rag gwil y areth ev. Napoleon a nôtyas, na vedha an Metyans sensys pùb Sul na felha. Nyns esa otham a vetya, y leverys, ha wastya lies our. I’n termyn a dheu kenyver qwestyon a’n wodref ha’y gwythres a vëdh ervirys gans kessedhek specyal a’n mogh, hag ev i’n gader. An pollgor-ma a vydn metya yn pryva ha derivas an ervirans dhe’n re erel a’y wosa. An bestas a vydn omgùntell myttyn Sul hogen rag salujy an baner, cana Milas a Gernow, ha recêva arhadow dhe’n seythen a dheu. Saw debâtyans ny vëdh màn.

Awos aga scruth kemerys i’n banyshment a Pel-Ergh, an nôtyans-ma a wrug amaya an bestas yn frâs. Re anodhans a vensa protestya mar teffens y ha trouvya argyans compes. Troblys veu Boxesor y honen. Ev a dednas y scovornow wàr dhelergh, shakya cudyn y dâl nebes tro, ha strîvya rag restry preder. Saw tra vëth ny gafas ev worteweth dhe leverel. Re a’n mogh aga honen, bytegyns, o moy helavar. Peswar porhel yonk, esedhys wor’tu arâg, a levas gwigh tydn a dhyssent, hag y a labmas aga feswar wàr dreys ha talkya oll i’n kettermyn. Saw desempys an keun a’ga eseth adro dhe Napoleon a sonas gromyal down ha leun a wodros, ha’n porhelly a wrug tewel hag esedha unweyth arta. I’n tor’-na an deves a dhalathas brivyans dres ehen a “Treys peswar dâ, dew hager-dra!” ow turya peswora radn a’n our, hag otta dyweth dhe bùb spâss debâtya.

Wosa hedna Gwihal a veu danvenys adro dhe’n wodref rag styrya an arayans nowyth dhe’n re erel.

“A gowetha,” yn medh, “govenek a’m beus oll an bestas dhe dalveja pygebmys usy Coweth Napoleon owth offrydna rag acceptya an lavur addys-ma dhodho y honen. Na wrewgh soposya, cowetha, ober an lêder dhe vos plesour! I’n contrary part, omgemeryans down ha poos yw hedna. Yma Coweth Napoleon ow cresy, creffa whath ès dell cresowgh why, bos pùb best kehaval. Lowen via va mar allowgh why ervira taclow rag agas honen. Saw traweythyow y halsewgh ervira cabm, cowetha, hag assa via mothow brâs! Mar fednowgh why holya Pel-Ergh, ha’y hunros a velyn euver? Pel-Ergh! hag ev le gwyw, dell woryn lebmyn, ages javal ha jaudyn.”

“Ev a wrug omlath gans coraj in Batel an Boujy,” yn medh nebonen.

“Coraj nyns yw lowr,” yn medh Gwihal. “Lelder hag obeyans yw moy aga fris. Ha tùchyng Batel an Boujy, y teu dëdh, dell gresaf, may fëdh kevradn Pel-Ergh convedhys dhe vos pòr worlywys. Dyskybleth, a gowetha, dyskybleth dhour! Ot an devîs rag hedhyw. Udn fâls-stap, ha’gan eskerens snell omsettys warnan ny. Dar, cowetha, nyns eus whans dhywgh a Jowan dewhelys?”

Anworthebadow o an argùment unweyth arta. Nyns esa whans a Jowan dewhelys, dowt vëth. Mar pe debâtya myttyn Sul lyckly dh’y dhry arta, dhana res o cessya heb debâtya. Boxesor, wosa termyn lowr, a wrug gorra an comen voys in geryow, ow leverel: “Mar y’n lever coweth Napoleon, ny yll bos ma’s ewn.” Alebma rag, ev a dhegemery in poynt a skians, “Napoleon ra pùb eur yn tâ,” kefrës ha’y scochon pryva “Me vedn lavurya creffa.”

An gewar êth solabrës in hynon ha dalethys veu gwaynten ha’n termyn aras. An crow may whrug Pel-Ergh delînya y dowlen a’n velyn wyns o degës, hag yth esens y oll ow soposya an dowlen wàr an leur dhe vos defendys dhe ves. Deg eur pùb myttyn Sul y fedha an bestas owth omgùntell i’n skyber vrâs rag recêva arhadow an seythen. Crogen pedn Major coth, heb kig namoy, a veu dysencledhys i’n avalednek ha settys wàr gef orth troos peul an baner, ryb an godn. Warlergh hâlya an baner in bàn, res o dhe’n bestas mos dres an grogen in udn rew, revronsus aga gis, kyns entra dhe’n skyber. Hedhyw i’n jëdh nyns êns y na felha esedhys oll warbarth dell o ûsadow an termyn passys. Y fedha Napoleon, ha Gwihal gans ken porhel cries Lyhaf, ha talent marthys dhe’n porhel-ma a gompôsya cân ha bardhonak, a’ga eseth wàr an soler a’n parth arâg, ha’n naw ky yonk in hanter-kelgh adro dhedhans, ha’n porhelly erel esedhys a’n tu dhelergh. Yth esa rest a’n bestas esedhys rag meras an re-ma, i’n radn vrâs a’n skyber. Y fedha Napoleon ow redya arhadow an seythen, garow y gis kepar ha soudor, ha wosa cana Milas a Gernow unweyth only, oll an bestas a wrug dyspersya.

An tressa Sul warlergh banyshment Pel-Ergh, an bestas a glôwas gans marth fatell wrug Napoleon nôtya an velyn wyns dhe vos byldys a verr spÿs byttele. Ny leverys ev skyla vëth rag y jaunj a veder, saw ev a warnyas an bestas dell vëdh an ober-ma ow temondya whel pòr gales; y fëdh res martesen lehe aga vytel kefrës. An towlen, bytegyns, o cowl-barusys, bys i’n byhadna manylyon. Kessedhek specyal a vogh a wrug hy holenwel dres an dewetha teyr seythen. Byldya an velyn, gans nebes gwelheans warbarth, o recknys ober a dhyw vledhen nes lowr.

Gordhuwher Gwihal a styryas dhe’n bestas erel yn pryva, bythqweth nag o Napoleon settys warbydn an velyn in gwiryoneth. I’n contrary part, ev a wrug hy scodhya i’n very dallath, ha’n towlen dhesînys gans Pel-Ergh wàr leur crow an gorellow o ledrys in mes a scrîvyow Napoleon y honen. An velyn, in gwir, o tybyans Napoleon yn tien. Praga dhana, nebonen a wovydnas, y leverys ev mar grev wàr hy fydn? Dhe Gwihal y teuth obma tremyn fest sotel. Hedna, y leverys, o felder Coweth Napoleon. Ev a hevelly bos warbydn an velyn, avell cast rag ryddya an wodref a Pel-Ergh, o person leun a beryl ha drog-awedhyans. Abàn yw Pel-Ergh remuvys, an dowlen a yll mos in rag heb mellyans dhyworto. Hebma, Gwihal a leverys, o tra dhâ ha henwys tactyk. Ev a leverys lower torn, “Tactyk, a gowetha, tactyk!” ha terlebmel adhedro ha sqwychya y lost gans wharth mery hudhyk. Nyns o an bestas sur a’n ger ha’y vênyng, saw Gwihal a gôwsys maga perswâdus, ha’n try hy esa ganso dre hap a wrug gromyal maga frâs aga braggyans, may fydnens y degemeres an styryans-ma heb govynadow namoy.

CHAPTRA 6

Oll an vledhen-na yth esa an bestas ow lavurya kepar ha kêthyon. Saw lowen êns y i’ga lavur, Nyns esens y ow perthy grêvons vëth orth otham a strîvyans pò omoffrydnans, hag anjy ow codhvos pùb ober dhe vos rag aga honen ha rag kerensa an re a’ga hynda i’n termyn a dheu, adar rag gre a vab den diek ha ladrus.

Der an gwaynten ha’n hâv yth esens y ow lavurya try ugans our an seythen, ha mis Est Napoleon a wrug declarya fatell vedha whel de Sul dohajëdh kefrës. Bodhek yn tien o an whel-ma, mès res o dhe bùppynag a ve estregys anodho cafos only hanter-vytel. Byttele, ny yllens y ma’s gasa nebes ober heb y wil. An drevas a wrug soweny tùch le ès i’n dewetha bledhen, ha ny yll dew wel porposys dhe has gwredhlosow bos gonedhys i’n hâv avarr, dre rêson na vowns y erys lowr abrës. Gwaitys o dell vedha an nessa gwâv onen cales.

In negys an velyn wyns y feu problem heb y wetyas. Yth esa men-gledh dâ a galgh i’n wodref hy honen, ha tewas ha cyment lowr a veu kefys in onen a’n crowyow, ytho oll an daffar byldya a’s teva. Saw ny wrug an bestas assoylya an problem, fatla allons y terry an veyn dhe dharnow gwyw aga brâster. Dell hevelly, nyns esa fordh dh’y wil ma’s dre bygolow ha lorhow horn, ha ny ylly best vëth ûsya an re-ma, rag na ylly sevel wàr y dreys delergh. Wàr an dyweth, wosa lower seythen a strîvyans euver, y teuth dhe nebonen tybyans ewn – gwil devnyth a’n dyskerghyans. Yth esa bùly cowrek, meur re vrâs dhe vos ûsys i’ga present studh, hag anjy a’ga groweth yn pals wàr leur an men-gledh. An bestas a gelmy lovonow adro dhe’n bùly-ma, hag pùb huny i’n kettermyn, buhas, mergh, deves, kenyver best a ylly sensy lovan – kefrës an mogh a jùnya dhedhans i’n prejyow moyha tyckly – y fedhens y ow traggya an bùly, pòr othobmak an argerth lent, der an leder bys i’n very gwartha in bàn, hag ena owth aga herdhya dhywar vin an men-gledh, rag aga brêwy dhe dybmyn awoles. Carya an veyn pàn vowns y terrys, nyns o hedna complek. Yth esa an vergh ow tedna lies carg kert a veyn. Th’esa an deves ow traggya meyn onen hag onen. Mùryel ha Benjamyn a wrug yêwa aga honen dhe gert descadores coth, ha kemeres shara. Warbydn an hâv dewedhes yth esa creun lowr a veyn, ha’n bestas a dhalathas byldya, in dadn venystrans an mogh.

Mès proces lent ha lavurys o va. Yn fenowgh dëdh dien scant ny veu lowr rag draggya udn vulien vrâs dhe vin an men-gledh gans strîvyans nerthek oll, ha traweythyow pàn veu herdhys dres an min ny wrug hy terry. Ny alsens y spêdya tra vëth heb Boxesor: y grefter o, dell hevelly, kebmys esa dhe oll an re erel warbarth. Pàn vydna an vùlien slyppya ha’n bestas ow cria in dyspêr, hag anjy draylys an vre wàr nans, pùpprës y whrug Boxesor tedna yn cales wàr an lovan ha frodna an vùlien dhe bowes. Tra marthys o gweles fatell wrug ev lavurya an leder mêsva warlergh mêsva in bàn, ha’y anal uskys, ha bleyn y garnow ow scravynas i’n dor, ha’y denwednow brâs caglys dre whës. Yth esa Mùlyonen orth y warnya par termyn a gemeres rach heb spêna y honen re arow, mès ny vydna Boxesor cola orty. Y dhew scochon “Me vedn lavurya creffa” ha “Napoleon ra pùb eur yn tâ”, yth hevelly bos an re-ma fest lowr rag assoylya kenyver problem. Ev a wrug araya, rag may whrella an culyak y dhyfuna myttyn, try whartron our moy avarr in le a hanter our. Hag in y dermyn frank, pòr nebes hedhyw i’n jëdh, y fedha ev ow mos y honen oll dhe’n men-gledh, rag cùntell carg a veyn terrys, ha’y dhraggya bys in tyller an velyn heb gweres vëth.

Nyns esa an bestas in drog-plit dres an hâv, in despît dhe’n ober cales. Nyns esa dhedhans moy vytel ès dell veu in oos Jowan, mès dhe’n lyha nyns esa le anodho. Mar vrâs o an prow, otham nag esa saw maga aga honen, heb scodhya pymp scùllyak a vab den inwedh, ma na alsa tra vëth aga fetha, ma’s mothow a’n lacka oll. Ha’n gis milek a wil lies tra o moy effethus, ha lavur sparys. Whedna, rag ensampyl, o dhe wil gans perfethter ùnpossybyl gans mab den. Ha pelha, abàn nag esa best vëth ow ladra namoy, nyns esa otham keas pras dyworth tir ardar, ha hedna ow sparya showr a lavur mentênya keow ha yettys. Byttele, yth esa an hâv ow turya hag y talathas nebes tanowder heb y dhargan. Y feu otham oyl parafyn, kentrow, corden, byskyttys keun, ha hern dhe’n vergh. Ny ylly an re-ma bos ascorys i’n wodref. Moy dewedhes y fedha otham has ha teyl creftus, ha cals toulys inwedh ha, worteweth, an jynweyth rag an velyn. Fatla ylly an bestas aqwîrya hebma oll, ny wodhya nagonen vëth anodhans.

Udn myttyn Sul, pàn wrug an bestas omgùntell ha kemeres arhadow an seythen, Napoleon a dheclaryas ev dhe ervira polycy nowyth. Alebma rag, y fedha Amêthva an Bestas kenwertha gans an bargenys tir kentrevak: heb porposya profyt badna, mès only rag cafos daffar kebmys o res porrês. Otham an velyn wyns o brâssa, y leverys, ès pùptra ken. Ytho, yma va ow restry gwertha das gora ha radn a’n drevas gwaneth i’n present bledhen, ha moy dewedhes, mar pëdh otham a mona moy, re bo res gwertha oyow, rag gorholeth oyow dhe vos pùb termyn in Dynas Castel. Y codha dhe’n yer, Napoleon a leverys, wolcùbma an offrydnans-ma avell aga shara arbednyk i’n byldyans a’n velyn.

Unweyth arta yth esa an bestas owth omsensy anês andyblans. Heb dêlya nefra gans mab den, heb kenwertha nefra, heb ûsya mona nefra – a ny veu an re-ma hag erel in cres an kensa cùssulyow fast, o kemerys i’n kensa Metyans trygh warlergh bansya Jowan? Yth esa pùb best ow perthy cov a’n cùssulyow; ow cresy, dhe’n lyha, dell esa cov. An peswar porhel yonk, neb a wrug protestya pàn dyleas Napoleon debâtya i’n Metyans, a gôwsys warbydn an dra, meur aga dowt, saw tewys vowns y dystowgh gans gromyal uthyk a’n keun. Ena, avell ûsadow, an deves a dhalathas aga hân “Treys peswar dâ, dew hager-dra!” hag y feu an airgelgh compes arta dredhy. Wàr an dyweth Napoleon a dherevys y baw rag erhy tewel ha nôtya fatell wrug ev oll an arayans solabrës. Ny vëdh otham dhe vest vëth anodhans omdava gans mab den, pëth na via whensys wàr neb cor. Ev yw porposys dhe gemeres oll an begh wàr y warr y honen. Neb Mêster Whymper, atorny tregys in Dynas Castel, re wrug agria bos mainor inter Amêthva an Bestas ha’n bÿs wàr ves, ha vysytya an wodref pùb myttyn Lun rag recêva brenyans. Napoleon a worras dyweth dh’y areth gans y gry ûsys “Bêwnans hir dh’Amêthva an Bestas!”, ha warlergh cana Milas a Gernow pùb huny a veu gesys dhe wary.

Wosa hebma Gwihal a wrug walkya an wodref ha coselhe brës an bestas. Ev a wrug afydhya na veu ervirans gwrës bythqweth warbydn kenwertha hag ûsya mona, na veu profys naneyl. Desmygyans glân o hedna, neppëth a ylly bos helerhys dre lycklod dhe Pel-Ergh ha dallath oll y wowegneth. Re a’n bestas o whath nebes dowtys, saw Gwihal a wrug govyn yn coth, “O’why certan nag yw neptra hunrosys geno’why, cowetha? Eus covath a’n ervirans? Yw screfys in neb plâss?” Hag abàn nag esa tra vëth screfys a’n par-na, surhës o an bestas y whrussons y camdyby.

De Lun pùb seythen y fedha Mêster Whymper ow vysytya an wodref dell veu arayes. Ev o den bian, fel y semlant, ha barv scovarn dhodho, atorny munys y bractys, mès sherp lowr rag convedhes kyns ès ken onen fatell vedha otham dhe Amêthva an Bestas a vainor, ha radnles a vona dâ i’n dra. Yth esa an bestas ow meras orth y dharomres gans sort a vrawagh, hag anjy orth y woheles kebmys dell yllens y. Byttele, aspia Napoleon wàr beswar troos, ow ry arhadow dhe Whymper, sevys wàr dhyw arr, a sordyas balghter wordhy, ha’ga acordya dhe’n arayans nowyth in neb gradh. Aga ferthynas dhe vab den o tabm chaunjys lebmyn, dyffrans ès kyns. Amêthva an Bestas in hy sowena nyns o cas gans mab den dhe le. In gwir, cas o hy dhe voy. Poynt a’n fëdh o dhe vab den fatell vedha an amêtha banksqwattys wosa termyn ha, dres pùptra, dell vedha an velyn wyns mothow brâs. Y fedhens y ow metya in tavernyow ha prevy an eyl dh’y gela, dre weres diagramow, dell o res an velyn dhe godha scon warbarth, pò mar pedha hy a’y sav hogen, dell o res an velyn dhe fyllel yn tien a wythresa. Bytegyns, oll a’ga anvoth, y’s teva certan revrons a’n effethuster o dhe weles i’n dyghtyans a negyssyow an bestas. Udn arweth a’n cowntnans-ma o aga ûsadow nowyth, ry dhe Amêthva an Bestas hy hanow ewn, ha cessya fâcyans an hanow dhe vos Trevanor. Nyns êns y campyor na felha a Jowan, a wrug kelly oll y wovenek a dhascafos y vargen tir ha dianedhy dhe radn aral a’n pow. Nyns esa kestaf inter Amêthva an Bestas ha’n bÿs wàr ves na whath, saw dre Whymper yn udnyk, mès prest yth esa whedhlow fatell o Napoleon whensys dhe wil acord dyblans a negys gans Mêster Pilkington a Fowgoos pò gans Mêster Frederick a Pynchwel – adar bythqweth, dell veu merkys, gans aga dew i’n kettermyn.

Nepprës i’n dedhyow-ma, an mogh a gemeras an chy tiak yn sodyn, ha trega ino. Unweyth arta yth hevelly dhe’n bestas remembra ervirans warbydn hebma dhe vos gwrës i’n termyn avarr, hag unweyth arta Gwihal a wrug perswâdya nag o gwir. Porrês, y leverys, o res provia dhe’n mogh, rag anjy dhe vos empydnyon an amêthva, tyller qwiet may hallons y obery ena. Ha gweffa yw dhe dhynyta Napoleon (ha Gwihal agensow ow campolla Napoleon in dadn tîtel ‘Lêder’) bos tregys in chy, adar crow uvel. Byttele, re a’n bestas a veu troblys pàn wrussons y clôwes fatell esa an mogh ow tebry prejyow i’n gegyn hag owth ûsya an rom esedha avell dydhanva, kefrës hag ow cùsca i’n gweliow. Boxesor a wrug sevel orth cably, ha leverel, dell o ûsys, “Napoleon ra pùb eur yn tâ!” Saw Mùlyonen a wrug perthy cov, dell hevelly dhedhy hy, rêwl pòr gler warbydn gweliow, ha mos dhe bedn an skyber hag assaya desmygy an Seyth Gorhemynadow esa screfys wàr an fos. Pàn wodhya na ylly hy redya moy ès lytherednow onen hag onen, hy êth ha kerhes Mùryel.

“Mùryel,” yn medh, “gwra redya dhybm an Peswora Gorhemynadow. Usy ow leverel neppëth ow tùchya dyfen cùsca nefra in gwely?”

Gans nebes caletter Mùryel a wrug lytheredna an styr.

“Yma ow leverel, “Cùsca in gwely yw dyfednys dhe bùb best inter lienyow,” hy a nôtyas worteweth.

Coynt lowr, nyns esa Mùlyonen ow perthy cov an Peswora Gorhemynadow dhe wil mencyon a lienyow. Saw otta va wàr an fos, ytho res o ev dhe vos ena orth an dallath. Ha Gwihal, neb esa ow tremena i’n very prës-na, ha bagas bian a geun ganso, a ylly gwil dhedhans gweles oll an dra in y wirwolow.

“Why re glôwas dhana, cowetha,” yn medh, “fatell eson ny mogh ow cùsca i’n gweliow i’n chy tiak? Ha prag na? Dar, ny wrussowgh soposya dell veu rêwl bythqweth warbydn gweliow? Nyns yw gwely ma’s tyller dhe gùsk. Grahel a gala in stalla yw gwely, gwir-gonsydrys. An rêwl yw pùpprës warbydn lienyow gwely. An re-na yw devîs mab den. Ny a wrug remuvya an lienyow dhywar an gweliow i’n chy tiak, ha ny ow cùsca inter lednow. Gweliow leun a gomfort yns y, dowt vëth! Adar comfort moy ès dell eus otham anodho, bedhowgh sur a hedna, cowetha, ha ny owth obery kebmys an empydnyon hedhyw i’n jëdh. O’why tednys dhe robbya an powes bian dhyworta ny, cowetha? O’why whensys dh’agan gweles re sqwith rag colenwel oll agan dûta? Eus whans dhe nebonen a Jowan dewhelys?”

An bestas a wrug y goselhe i’n qwestyon-na heb let, ha ny veu cows namoy a’n mogh ha’ga hùsk in gweliow an chy tiak. Ha pàn veu nôtys, nebes dedhyow a’y wosa, fatell vydna an mogh, alebma rag, sevel myttyn in bàn udn our moy holergh ès an bestas erel, ny veu croffal adro dhe hedna naneyl.

Pàn dheuth an kydnyaf, an bestas o sqwith, mès pës dâ. Passys o bledhen gales, ha gwerthys abàn veu radn a’n gora ha’n ÿs, scant ny’s teva stock pals a sosten gwâv, saw an velyn wyns o aqwytyans rag pùptra. Namnag o va hanter-byldys solabrës. Warlergh an drevas y feu an awel sëgh ha’n ebron cler, ha’n bestas a wrug lavurya moy dywysyk vÿth. Trôsya oll an jëdh gans meyn vrâs, yth esens y ow sensy dell o meur y brow mar kyllens y indelha derevel an fosow dêwdhek mêsva moy. Y fedha Boxesor ow tos kefrës i’n nos hag ow trafla udn pò dew our heb coweth in splander loor an drevas. I’ga thermyn frank y fedha an bestas ow kerdhes adro dhe’n velyn hanter-parys, lower torn in hy herhyn, ow meras prowt orth serthter crev an fosow, hag ow qwil marthùjyon a’ga gallos byldya devîs mar vryntyn. Only Benjamyn a wrug sconya lowender a’n velyn, kyn na vydna leverel tra vëth, avell ûsadow, marnas poynt kevrînek a skians, yth yw bêwnans an asen onen hir.

Mis Du o devedhys, ha ganso gwynsow gwyls a’n soth-west. Res o cessya heb byldya ha’n gewar lebmyn dhe vos re lëb rag kemysky an cyment. Wàr an dyweth y teuth nos gans awel mar arow, mayth esa an treven ow lesca wàr aga selveyn, ha herdhys veu lehednow dhywar do an skyber. An yer a dhyfunas in udn arma in euth, drefen y oll dhe hunrosa i’n kettermyn dell veu godn dyllys meur y dros abell. Ternos vyttyn an bestas a dheuth in mes aga stalla ha cafos peul an baner herdhys dhe’n dor hag elowen i’n avalednek awoles dell veu dywredhys kepar ha redyk bian. Scant y feu hebma merkys pàn cry a dhyspêr a wrug tardha in pùb branjen. Assa veu aspies uthyk y syght! Nyns o an velyn wyns ma’s crellas namoy.

Unverhës y êth ha gwibya dhe’n tyller. Napoleon, bohes venowgh y bonyans, a fyscas arâg kyns pùbonen ken. Eâ, otta hy, frût oll aga strîvyans, dystrôwys bys i’n grownd: kescar an veyn, a wrussons y terry ha don, kebmys aga lavur. Wostallath omlavar, yth esens y ow sevel ha meras morethak wàr oll an veyn godhys in atal. Yth esa Napoleon ow pâcya, in rag, wàr dhelergh, in taw, hag ow frigwhetha traweythyow dhe’n dor. Y lost a veu dywethyn, hag ev orth y sqwychya sodyn dhe’n eyl tenewen ha dh’y gela, sin ganso a breder glew. Desempys ev a sevys ha dysqwedhes dell dheuth ev in ervirans.

“A gowetha,” yn medh, cosel y lev, “a wodho’why dhe byw usy an omgemeryans a hebma? A wodho’why py escar re wrug dos i’n nos ha domhel agan melyn wyns? PEL-ERGH!” a leverys ev sodynly in udn daredna. “Pel-Ergh re wrug an myshef-ma! In atty glân, determys dhe worra ardak dh’agan towlen, ow qwil dial rag banyshment meur y sham, an traitour-ma re wrug slynkya ajy, in dadn gudh an nos, ha destria agan ober a leun-vledhen ogasty. A gowetha, knack obma dhe bain merwel me a wra dampnya Pel-Ergh. ‘Gorvest Secùnd Class’ ha hanter-bùshel avallow dhe’n best a’n dora dhe jùstys. Cowl-vùshel dhe’n best a vydn y gachya yn few!”

An bestas o diegrys dres musur pàn wrussons y clôwes fatell yll Pel-Ergh bos cablus a’n bad-ober mar uthyk-ma. Y feu cry a sorr brâs, ha pùb huny ow predery manerow rag cachya Pel-Ergh mar mydna dos arta nepprës. Olow a veu trouvys, ha hedna heb let, olow hogh i’n gwels bohes pellder orth an godolgh. Nyns êns y dhe helerhy ma’s nebes lathow, mès yth esens y owth hùmbrank, dell hevelly, dhe doll i’n ke. Napoleon a wrug frigwhetha yn town orth an re-ma ha declarya y bosons olow Pel-Ergh. Ev a leverys y vreus Pel-Ergh dhe dhos dre lycklod in mes a wodref Fowgoos.

“Ny wren ny strechya na felha, cowetha!” yn medh Napoleon, examnys pàn veu an olow. “Yma whel dhe wil. Hedhyw myttyn ny a wra dallath byldya an velyn unweyth arta, ha ny a wra byldya der oll an gwâv, dre howl, dre law. Ny a wra desky dhe’n traitour vil-ma na wor ev dystrôwy mar êsy agan gweyth. Gwrewgh remembra, cowetha, res yw heb chaunjya gàn towlen: ny a wra hy holenwel adermyn poran. In rag, a gowetha! Bêwnans hir dhe’n velyn wyns! Bêwnans hir dhe Amêthva an Bestas!”

CHAPTRA 7

Yth o gwâv garow. An hager-awel a veu sewyes gans ergh, gans dowrergh, ena gans rew cales heb dyweth kyn cres mis Whevrel. An bestas a bêsyas gwelha gyllens ow tasterevel an velyn wyns, pòr war fatell esa rest a’n bÿs orth aga meras glew ha tell vensa mab den envies ow rejoycya yn trygh mar ny ve an velyn wyns gorfednys adermyn.

Mab den a dhyssembla, awos spit, na yllens cresy Pel-Ergh dhe vos destrior a’n velyn wyns: yth esens ow pretendya hy dhe godha drefen an fosow dhe vos re danow. An bestas a wodhya, indelha nag o. Bytegyns y feu ervirys byldya an fosow, an dro-ma, try throos’hës aga thewder, adar êtek mêsva dell veu kyns, ha rag hedna y resa cùntell meur moy meyn. Termyn pell yth o an men-gledh leun a dobmen ergh ha tra vëth ny ylly bos gwrës. Avauncys veu an whel neb gradh i’n gewar rewys sëgh a sewyas, saw ober cruel o va, ha dhe’n bestas nyns esa govenek i’n keth cher dell y’s teva kyns. Yêyn êns y pùb dëdh oll, ha nownek dre vrâs magata. Pùb huny o dyglon marnas Boxesor ha Mùlyonen. Yth arethya Gwihal yn spladn a servys ha’y joy, hag a whel ha’y dhynyta, mès an bestas erel a gefy brâssa awen in nerth Boxesor ha’y arm “Me vedn lavurya creffa!” heb faladow.

Mis Genver y fyllys an sosten. Ewnran an ÿs o meur lehës pàn veu nôtys y fëdh brâssa ewnran a batâtys ow kesposa an coll. Ena y feu dyskevrys fatell o an moyha radn a’n drevas patâtys rewys i’n gwithtell, na veu gorherys yn tew lowr. An patâtys o gyllys medhel, dyslyw, ha debradow nyns o ma’s very nebes anodhans. An bestas dëdh ha dëdh ny’s teva dhe dhebry saw mangels hag usyon. Dyvotter, dell hevelly, yth esa ow tegensewa.

Res porrês o cudha an feth-ma orth an bÿs avês. Colonekhës gans coodh an velyn wyns, yth esa mab den ow tesmygy lies gow nowyth adro dhe Amêthva an Bestas. Unweyth arta yth o whedhlys bos oll an bestas ow merwel a dhyvotter hag a dhysês, hag y bosans owth omlath an eyl gans y gela heb hedhy, ow repêrya dhe floghladh ha dh’aga debry gà honen. Sur yth aswony Napoleon an drog a via sewyans mar pe studh gwir an sosten godhvedhys, hag ev a dhetermyas gwil devnyth a Vêster Whymper rag darlêsa argraf contrary. Bys i’n tor’-na scant ny vedha an bestas in kestaf gans Whymper pàn ve va ow vysytya pùb seythen; mès lebmyn, parcel bian a vestas dôwysys, deves dhe’n brâssa part, o deskys dhe gampolla, pàn ylly ev clôwes, re beu an ewnradnow encressys. Gans hedna, Napoleon a erhys an arhow, namnag o gwag, i’n gwithcrow may fêns lenwys a dewas bys i’n min ogasty, a veu cudhys gans an remnant a’n ÿs hag a’n bleus. Awos neb cavanscus, y fedha Whymper hùmbrenkys der an crow, may halla aspia an arhow yn pòr got. Decêvyes yth esa ev ow terivas pùpprës nag o fowt vëth a sosten in Amêthva an Bestas.

Byttele, kyn pedn mis Genver y feu res cafos moy ÿs in neb plâss heb mar. I’n dedhyow-ma y fedha Napoleon owth omdhysqwedhes bohes venowgh dhyrag an bestas, hag ev ow spêna oll an termyn i’n chy tiak, o gwardys gans ky fers orth pùb daras. Bÿth pàn ella in mes, ev a’n gwre in maner solempna, gans coscar a whe ky clos in y gerhyn, hag anjy ow cromyal mar teffa neb best yn re nes. Yn fenowgh, ny vedha ev unweyth owth apperya myttyn Sul, mès ow qwil y arhadow dre vain onen a’n mogh erel, o Gwihal lower torn.

Udn myttyn Sul y nôtyas Gwihal bos res dhe’n yer, a dhalathas dedhwy namnygen, dascor oll aga oyow. Napoleon a wrug kemeres, dre Whymper, kevambos rag oyow peswar cans an seythen. Pris an re-ma a wre prena ÿs ha bleus lowr rag mentêna an amêthva bys i’n hâv, aga flit may fedha êsya.

An yer pàn y’n clôwsons a wrug tros uthyk. Gwarnys kyns êns y fatell vedha otham martesen a’n offryn-ma, saw ny vydnens y cresy hebma dhe wharvos yn tefry. Abàn wrêns parusy aga hovians i’n prës-ma rag an gwaynten, yth esens y protestya dascor an oyow dhe ves dell vedha va mùrder. Y wharva, dhe’n kensa treveth warlergh banyshment Jowan, neppÿth o haval dhe rebellyans. Lêdyes gans try mabyâr Menorca Dhu, y provas an yer oll aga ehen rag lettya bolùnjeth Napoleon. Aga method o neyja bys i’n styllyow ha dedhwy i’n tyller-na, may feu an oyow terrys wàr an leur. Gorthyp Napoleon o uskys dybyta. Ev a erhys denaha ewnran an yer, hag ordna kenyver best a rolla dhe yar kyn fe udn ÿsen, pùnyshya hebma gans pain merwel. Th’esa an keun ow qwetyas may fe an arhadow-ma colenwys. Pymp dëdh an yer a resystya, ena omry ha mos arta dh’aga hystyow neythy. Naw yar o marow i’n mên-termyn. An corfow a veu encledhys i’n avalednek ha derivys bos marow a gleves colonyow. Ny glôwas Whymper tra vëth a’n mater; an oyow o delyfrys yn fas ha carven spîcer ow tos dhe’n amêthva pùb seythen rag aga don in kerdh.

Pel-Ergh in oll an termyn-ma ny veu gwelys. Yth esa ev, dell o ger, in dadn gel in neb amêthva in nes, boneyl Fowgoos bò Pynchwel. Napoleon o nebes gwell acordys gans an tiogow erel i’n tor’-ma. Dre hap i’n buarth yth esa grahel tumbyr, ha hobma bernys nans o deg bledhen abàn veu fawek remuvys. An tumbyr o sêsnys dâ, ha Whymper a wrug cùssulya y wertha; kefrës Mêster Pilkington ha Mêster Frederick o whensys dh’y brena. Th’esa Napoleon owth hockyya intredhans heb ervira. Bÿth pàn o parys, dell hevelly, dhe vargydnya gans Frederick, y fedha declaryes fatell esa Pel-Ergh omgudhys in Fowgoos, ha bÿth pàn o inclynys tro ha Pilkington, bos Pel-Ergh ow scolkya in Pynchwel.

Abrës i’n gwaynten, chêson rag own brâs a veu kefys yn sodyn. Ma Pel-Ergh ow menow’hy an wodref worth golow nos! An bestas o mar droblys, scant na yllens y cùsca i’ga stallys. Pùb nos, dell o whedhlys, y fedha ev ow slynkya aberveth in dadn woskes an tewlder rag gwil lies ehen a vyshef. Yth esa ow ladra an ÿs, ow tysevel kelornow an leth, ow terry an oyow, ow trettya an hasegow, ow knias an rusk dhywar wëdh an frûtys. Bÿth pàn veu neppÿth cabm yth o lebmyn ûsadow ry blam dhe Pel-Ergh. Mars o fenester trogh pò carthpîb stoppys, y fydna nebonen sur leverel y feu gwrës gans Pel-Ergh i’n nos, hag alwheth an gwithcrow pàn êth wàr stray yth o oll an wodref certan ev dhe vos gans Pel-Ergh tôwlys i’n pith. Coynt lowr, yth esens y ow cresy an keth hebma kefrës wosa trouvya an alwheth mynchys-ma in dadn sagh a vleus. An buhas a wrug declarya, yn unver, fatell vedha Pel-Ergh ow slynkya i’ga stallys ha’ga godra in cùsk. Ha warlergh an whedhel, yth esa an logas brâs, o vexus an gwâv-na, owth obery inwedh gans Pel-Ergh warbarth.

Napoleon a wrug ordna may fe whythrans dour a wythres Pel-Ergh. Hùmbrenkys gans y geun, ev a dheuth ha gwil tro yn tywysyk a’n treven, ha’n bestas erel owth holya abell, gwyw dell o. Wosa nebes pâcys, hag obma wosa nebes moy, yth esa va in pùb le ow sevel ha frigwhetha wàr an dor, ow whelas olow treys Pel-Ergh, o dhe helerhy, dell leverys, herwyth odour. Ev a frigwhethas in kenyver cornel, i’n skyber, i’n boujy, i’n yarjy, i’n losowek, ha cafos olow Pel-Ergh in pùb plâss ogasty. Ow corra y dhewfrik dhe’n dor hag ow frony down, ev a gria uthyk y lev, “Pel-Ergh! Ev a veu obma! Me a’n clôw cler!” ha gans an arm “Pel-Ergh” oll an keun a wrug gromyal maner scruthus ha deskerny aga dens hir.

An bestas a’s teva own tydn. Pel-Ergh, dell hevelly dhodhans, o neb delanwes dywel a nâsya an air i’ga herhyn, ow codros gans lies peryl. Gwihal a’s cùntellas gordhuwher ha leverel, brawehys y dremyn, bos nowodhow poos dhe dherivas.

“Cowetha!” a grias Gwihal, ha terlebmel yn ownek. “Ny a glôwas tra moyha uthyk. Pel-Ergh a werthas y honen dhe Frederick Pynchwel, neb usy ow plottya i’n eur-ma rag agan assaultya ha kemeres an wodref hebon ny! An omsettyans pàn dhalatha, gedyor vëdh Pel-Ergh. Saw yma nowodhow lacka vÿth. Ny a bredery bos rebellyans Pel-Ergh growndys wàr y vanyta ha’y uhelwhans. Saw ny a bredery cabm, a gowetha! A worowgh an skyla wir? A’n very kensa prës yth esa Pel-Ergh owth obery warbarth gans Jowan! Ev o mainor kevrînek dhe Jowan pùb termyn. Prevys re beu dre scrîvyow a wrug ev gasa obma hag a wrussyn ny trouvya namnygen. Hèm yw meur y styr dhe’m breus vy, cowetha. Dar ny welsyn, ny gàn honen, fatla assayas ev – heb spêda i’n gwelha prës – gwil may fen ny fethys ha dystrôwys in Batel an Boujy?”

Sowthenys o an bestas yn tiegrys. Otta sherewneth pell brâssa ès an dystrùcsyon gans Pel-Ergh a’n velyn wyns! Saw pols dâ ny yllens y convedhes an dra. Y perthens y oll cov, pò cresy y perthens cov, fatell wrug anjy gweles Pel-Ergh pàn lêdyas an voward in Batel an Boujy, ha’ga dascùntell ha’ga spyrysegy pùb tro, heb hedhy bythqweth, na pàn dheuth pelenygow godn Jowan ha golia y geyn. Wostallath yth o tùch cales ùnderstondya fatla fyttya bos in kefrysyans gans Jowan. Boxesor inwedh, neb na wre qwestyons ma’s bohes venowgh, o ancombrys. Ev a wrowedhas ha’y garnow arâg plegys in dadno, degea y lagasow, ha strîvya rag formya y breder.

“Hebma ny alla’vy cresy,” yn medh. “Pel-Ergh a wrug omlath yn colodnek in Batel an Boujy. Ow honen me a’n gwelas. A ny resen ‘Gorvest Kensa Class’ dystowgh dhe ev?”

“Ny a ros yn cabm, cowetha. Rag ny a wor lebmyn – oll yw recordys i’n scrîvyow kevrînek a wrussyn ny trouvya – fatell o va in gwiryoneth ow whelas agan dynya in terryjy.”

“Saw ev o golies,” yn medh Boxesor. “Ny oll a welas y vos ow tevera goos.”

“Radn a’n arayans o hedna!” a grias Gwihal. “Ny wrug tedn Jowan ma’s cravas scav. Me a’n dysqwethsa in y screfa y honen a cothfes redya. Ot an bras: Pel-Ergh, i’n prÿjweyth moyha tyckly, sînens ev ‘fia dhe’n fo’ ha dascor an gaslan dhe’n envy. Ha namna veu spêda ganso – me a lever dres hedna, a gowetha, y fia ganso spêda na ve ow Lêder gorouryl, Coweth Napoleon. A ny remembrowgh, i’n prës may teuth Jowan ha’y dus bys i’n buarth, fatell wrug Pel-Ergh omdrailya ha fia desempys, ha lies best orth y holya? A ny remembrowgh, inwedh, i’n very prës-na, euth pàn êth lêsys, fatell Coweth Napoleon a labmas in rag ha’y gry ‘Mab Den Re Bo Marow!’ ha settya y dhens in garr Jowan? Dar ny remembrowgh hedna, a gowetha?” a grias Gwihal, ow fysla in udn lappya.

Now an wolok-ma, pàn wrug Gwihal descrefans fest grafek, yth hevelly dhe’n bestas hy remembra defry. In neb câss anjy a remembra fatell wrug Pel-Ergh trailya ha fia i’n prës tyckly an vatel. Saw Boxesor, whath y’n jeva tabm skeus.

“Ny alla’vy cresy Pel-Ergh dhe vos traitour orth an dallath,” yn medh wosa polta. “An pëth a wrug ev moy dewedhes, hèn yw ken tra. Saw me a grës in Batel an Boujy ev dhe vos coweth dâ.”

“Agan Lêder, Coweth Napoleon,” Gwihal a nôtyas yn pòr lent hag yn pòr grev, “a leverys yn categorek – categorek, a goweth – Pel-Ergh dhe vos mainor Jowan a’n very kensa prës – êa, pell kyns ès dell veu an Rebellyans unweyth desmygys!”

“Â, hèm yw dyblans!” yn medh Boxesor. “Mara’n lever Coweth Napoleon, res yw hebma dhe vos gwir.”

“Otta spyrys lel, coweth!” Gwihal a grias, saw y feu merkyes fatell wrug tôwlel tebel-wolok orth Boxesor gans y lagasow terlentrys bian. Ev a drailyas in kerdh, ena hedhy ha keworra yn sevur: “Me a warn pùb best i’n wodref gwetha y lagasow alês. Rag yma dhyn chêson a gresy dell eus mainoryon gevrînek Pel-Ergh, radn anodhans, ow scolkya i’gan mesk i’n eur-ma!”

Wosa peswar dëdh moy, dhe androw, Napoleon a erhys dhe oll an bestas cùntell i’n buarth. Pàn êns y oll omvetyes, Napoleon a dheuth in mes a’n chy tiak, ha’y dhew vedal dysqwedhys (rag ev dhe ry dhodho y honen agensow ‘Gorvest, Kensa Class’, ha ‘Gorvest, Secùnd Class’), gans y naw ky cowrek ow terlebmel in y gerhyn hag owth ùttra gromyal a wrug dhe oll an bestas scruth in mellow aga heyn. Yth esens y oll ow trembla i’ga thyller, ow codhvos arâg dorn, dell hevelly, bos neb hager-dra parys dhe wharvos.

Napoleon a sevys, ow meras wàr an cùntellyans yn asper; ena ev a levas udn kynvan tydn. Desempys an keun a labmas in rag, sêsya peswar a’n mogh er an scovarn ha’ga draggya, kyn fêns y ow qwihal dre bain ha dre vrawagh, dhyrag treys Napoleon. Yth esa scovornow an mogh ow tevera goos, an keun a’n tastyas, goos, ha nebes termyn yth hevellens y muscok yn tien. Marth a gemeras pùb huny pàn wrug try anodhans dehesy aga honen wàr Boxesor. Y ragwelas Boxesor aga labm hag istyna carn brâs, cachya udn ky ow neyja, ha pydna hebma dhe’n dor. An ky a besys mercy in udn uja ha’n dhew aral a fias lost intra garrow dhe’n fo. Boxesor a drailyas mir orth Napoleon: a goodh dhodho gwasca an ky yn farow pò relêssya. Napoleon a wrug chaunjya cowntnans, dell hevelly, hag erhy yn sherp may relêssya Boxesor an ky, ha Boxesor a dherevys dhana y garn, ha’n ky a slynkyas in kerdh, owth ùllya yn frôwys.

Y cessyas an tervans wharê. Yth esa an peswar porhel ow cortos in udn grena, ha cabluster screfys wàr aga thrèm in pùb lînen. Lebmyn Napoleon a gomondyas dhodhans confessya aga drogober. Anjy o an keth porhelly a wrug protestya pàn dyleas Napoleon debâtya in Metyansow an Sul. Heb moy iny vëth anjy a gonfessyas fatell êns y omdevys gans Pel-Ergh yn kevrînek warlergh y vanyshment, ha tell wrussons y ganso agria dascor Amêthva an Bestas dhe Vêster Frederick. Anjy a geworras dell wrug Pel-Ergh aswon dhodhans yn pryva y vos mainor kevrînek Jowan nans o lies bledhen. An confessyon pàn veu gorfednys, an keun a sqwardyas aga briansen heb lettyans dhe ves, ha Napoleon a wrug govyn, uthyk y lev, mars esa dhe neb best aral neppÿth dhe gonfessya.

Teyr yar, an re a veu lêdyoryon i’n attent rebellya adro dhe’n oyow, y teuthons y lebmyn arâg hag afydhya Pel-Ergh dhe dhysqwedhes y honen in hunros ha’ga hentrydna dhe dhysobeya arhadow Napoleon. Anjy kefrës a veu ledhys. Ena udn woodh a dheuth arâg ha confessya keles whe pedn ÿs pàn o an drevas warleny ha’ga debry i’n nos. Ena davas a gonfessyas pîsa i’n poll eva – inies, dell leverys hy, gans Pel-Ergh – ha dyw dhavas aral a wrug confessya moldra hordh coth, o colîta Napoleon yn pòr arbednyk, dre châcya hebma adro dhe danjys, arta hag arta, pàn o va anwesys gans pas. Ledhys vowns y oll wàr nùk. Ha’n confessyons ha’n execûcyons êth indelma wàr rag, bys mayth esa crug corfow a’ga groweth dhyrag treys Napoleon, ha’n air leun a fler goos, o clôwys i’n tyller-na dhe’n kensa treveth wosa banyshment Jowan.

Pàn o deu, an remnant a’n bestas, saw an mogh ha’n keun, a slynkyas warbarth in kerdh. Diegrys êns y ha morethak. Ny wodhyens pyneyl o moy scruthus – traitury an bestas a wrug kesobery gans Pel-Ergh, pò an venjans cruel a welsons y namnygen. I’n dedhyow coth yn fenowgh y wharva scùllyans goos mar hager yn kehaval, mès yth hevelly dhodhans oll bos meur moy uthyk i’n eur-ma, abàn esa ow wharvos intredhans y. Warlergh Jowan dhe dhybarth, bys i’n jëdh hedhyw, best vëth ny ladhas best vëth. Ledhys ny veu unweyth logosen. Anjy a wandras dhe’n godolgh bian mayth esa an velyn wyns a’y sav yn hanter-byldys, hag y a wrowedhas unverhës kepar ha pàn vêns gyllys in gròn rag tomder – Mùlyonen, Mùryel, Benjamyn, an buhas, an deves, ha gre vrâs a wodhow ha yer – pùb huny, in gwir, marnas an gath, neb êth uskys mes a wel, knack kyns arhadow Napoleon dhe’n bestas dhe omgùntell. Pols dâ ny wrug nagonen cows vëth. Nyns o nagonen ma’s Boxesor a’y sav. Ev a fysla obma ha dy, ow lesca y lost hir du worth y bedrednow, ha traweythyow cryhias scav rag sowthan. Yn medh wàr an dyweth:

“Ny woraf ùnderstondya. Ny allama cresy taclow a’n par-ma dhe wharvos in agan amêthva. Res yw, y boson ny dhe vlâmya. An remedy yw, dell esof ow convedhes, lavurya creffa whath. Alebma rag me a vedn dyfuna udn our moy avarr pùb myttyn.”

Hag ev a dhalathas in kerdh, poos y wobonyans, ha tro ha’n men-gledh. Obma pàn dheuth, ev a gemeras dew garg a veyn, an eyl wosa y gela, ha’ga draggya bys i’n velyn wyns; ena mos dh’y gùsk rag an nos.

An bestas a worta in gròn adro dhe Mùlyonen, heb côwsel. An godolgh mayth esens, y provia golok ledan dres an pow. Gwelys gansans o Amêthva an Bestas, hy moyha radn – an pras hir owth istyna dhe’n bednfordh, an park gora, an gelly, an poll eva, an gwelyow erys a waneth yonk mayth o tew ha glas, ha tohow rudh an treven ha’n mog ow crùllya mes a’n chymblys. Yth o gorhuwher cler a waynten. An gwels ha’n keow leundevys o owrys gans dewydnow compes an howl. Bythqweth nyns o an wodref – ha gans neb sort a varth yth esens y ow remembra hy bos aga godref ynsy, hag anjy ow perhedna pùb mêsva anedhy – bythqweth ny hevelly hy dhe’n bestas moy desîradow. Lagasow Mùlyonen, ow meras an run ahës, o lenwys a dhagrow. A calla gorra hy freder in geryow, y fensa hy leverel nag o hebma aga forpos pàn wrussons y ervira, nans yw lies bledhen, lavurya rag overcùmya mab den. Kepar wharvedhyans, euth ha crow, nyns esens y ow qwetyas hebma i’n nos pell-na pàn wrug Major coth inia rebellyans orth an dallath. Pyctour a’n termyn a dheffa, kebmys a’s teva hy i’n nos-na, yth o cowethas a vestas delyfrys dhort nown, dhort an whyp, oll kehaval, pùbonen ow lavurya acordyng dh’y deythy, an crev ow tyffres an gwadn, dell wrug hy dyffres an dewetha bagas heyjygow gans hy fer in nos areth Major. In le a hedna – ny wodhya hy praga – anjy o devedhys in termyn, ma na ylly nagonen bedha côwsel y breder, mayth esa keun ow patrollya in udn dheskerny in pùb le, ha mayth o res dhys meras pàn veu dha gowetha sqwerdys dhe dybmyn wosa confessya drogoberow mar uthyk. Nyns esa tybyans vëth a rebellyans pò dysobedyens in hy freder. Hy a wodhya – ha taclow dell o kyn fe – anjy dhe vos meur moy fortydnys ès dell êns y in dedhyow Jowan, ha godhvos fatell esa otham kyns oll a lettya mab den rag dewheles. Pynag a wrella wharvos, hy a vydna remainya len, lavurya lel, colenwel myns a ve erhys dhedhy, hag acceptya Napoleon avell lêder. Bytegyns, hebma nyns o an govenek may whrug hy hag oll an bestas erel lavurya ragtho. Hebma nyns o an porpos may whrussons y byldya an velyn wyns ragtho, ha resystya bùlettys godnys Jowan. Otta preder hy, kyn na’s teva geryow dh’aga leverel.

Wàr an dyweth, abàn omsensy hy hebma dhe vos gorthrians, neb fordh, dhe’n geryow na ylly trouvya, hy a dhalathas cana Milas a Gernow. An re erel, a’ga eseth adro, a jùnyas dhe’n gân, ha’y hana terweyth dredhy – pòr wheg hy clôwes, mès lent ha trist, in maner na wrussons y bythqweth cana kyns.

I’n very prës may feu an gân kenys terweyth ha deu, y teuth Gwihal in nes, gans dew a’n keun, ha’y dremyn leun a vessach bysy. Cana Milas a Gernow, ev a nôtyas dell veu hedna dyfednys, warlergh ordyr specyal a Goweth Napoleon. Alebma rag ny vedha cubmyas dh’y hana venytha.

An bestas o sowthenys.

“Prag?” a grias Mùryel.

“Nyns eus otham anedhy na felha, cowethes,” yn medh Gwihal, stowt y lev. “Milas a Gernow o cân an Rebellyans. Saw an Rebellyans yw lebmyn cowlwrës. An execûcyon a’n traitours hedhyw dohajëdh o an dewetha act. An envy ha tu avês ha tu aberveth re beu fethys. In Milas a Gernow ny a gana agan hireth rag gwell cowethas i’n dedhyow a vedha ow tos. Saw an gowethas-ma re beu lebmyn establyshys. Porpos nyns eus na felha dhe’n gân, dell yw apert.”

Kyn whrussons y kemeres own, radn a’n bestas a vensa protestya martesen, saw i’n prës-na yth esa an deves ow tallath aga brivyans ûsys, “Treys peswar dâ, dew hager-dra!”, ow turya dres mynysow, ha stoppya an dhadhel.

Ytho nyns o Milas a Gernow clôwys namoy. Lyhaf, an prydyth, a gompôsyas cân aral in hy le – ot an kensa gwersyow:

Amêthva garadow, amêthva weff,

nefra dredhof ny gebmer grêf!

hag y fedha hobma kenys pùb myttyn Sul wosa hâlya an baner in bàn. Mès neb skyla ny hevelly na’n geryow na’n ton bythqweth mar dhâ avell Milas a Gernow.

CHAPTRA 8

Wosa nebes dedhyow, lehës pàn o an euth sordyes a’n execûcyons, radn a’n bestas a wrug remembra – pò soposya remembra – fatell veu declarys i’n Wheffes Gorhemynadow: “Ladha ken best yw dyfednys dhe bùb best.” Ha kyn nag o mil vëth parys dhe wil mencyon anodhans, clôwes pàn ylly mogh pò keun, y feu omsensys nag o kesson gans hebma an lies ladh a wharva. Mùlyonen a besys orth Benjamyn redya an Wheffes Gorhemynadow rygthy, ha pàn sconyas Benjamyn, warlergh ûsadow, mellya gans maters a’n par-ma, hy êth ha kerhes Mùryel. Ha Mùryel a redyas an Gorhemynadow rygthy. Ot an text: “Ladha ken best yw dyfednys dhe bùb best na’n jeves achêson.” Neb fordh, an dewetha geryow a godhas orth an bestas in mes a’n cov. Saw yth esens y lebmyn ow convedhes na veu an gorhemynadow violâtys vÿth; dell o apert, y feu chêson dâ rag ladha an traitours a wrug obery gans Pel-Ergh warbarth.

Oll an vledhen-ma yth esa an bestas ow lavurya whath creffa ès dell wrussons y warleny. Dasterevel an velyn wyns, ha’y fosow tew yn tewgebmys ès kyns, ha’y worfedna warbydn an dëdh appoyntys, kefrës hag oll an whel rêwlys a’n wodref, o lavur dres musur. Traweythyow yth hevelly dhe’n bestas y bosans ow lavurya moy ourys heb debry dhe well ages in termyn Jowan. Pùb myttyn Sul y fedha Gwihal, ha sketh hir a baper sensys in y baw, ow redya dhodhans rolyow a fygùrs rag dùstunia fatell o ascoryans a bùb class a sosten encressys dew cans an cans, tryhans an cans, pò pymp cans an cans, acordyng dhe’n câss. Ny wodhya an bestas heb cresy, spessly pàn na yllens perthy cov cler na felha oll a’n plit o kyns an Rebellyans. Lower dëdh, byttele, y a bredery fatell via gwell a pe le fygùrs gansans, ha moy boos.

Y fedha kenyver arhadow dyllys lebmyn dre Gwihal pò onen a’n mogh erel. Napoleon a vedha gwelys dhyrag an bestas le menowgh ès unweyth pùb pymthek nos. Pàn vydna omdhysqwedhes defry, y fedha coscar dhodho a’y geun hag inwedh udn culyak du, ow kerdhes aragtho in aray avell trompour a neb sort, ow seny “cockery kerô” kyns ès Napoleon dhe leverel. Kefrës i’n chy tiak, dell o whedhlys, yth esa Napoleon tregys in rômys dyberthys orth an re erel. Ev a gemeras y vytel yn tygoweth, ha dew gy orth y servya, ha debry pùpprës dhywar an plâtyow kydnyow ‘Crown Derby’ kefys i’n amary gweder i’n rom esedha. Y feu nôtyes inwedh dell vedha an godn tednys in pedn bloodh Napoleon pùb bledhen alebma rag, kefrës hag i’n dhew bedn bloodh aral.

Bythqweth ny vedha Napoleon gelwys “Napoleon” namoy. Pùb termyn ev o henwys, gnas furvus, “Agan Lêder, Coweth Napoleon”, hag yth o dâ gans an mogh desmygy ken lies tîtel ragtho: Tas Oll An Bestas, Euth Mab Den, Dyffresyas Corlan An Deves, Cothman Dhe Heyjy, ha haval. In y arethyow y fedha Gwihal ow côwsel a furneth Napoleon, ha’n dagrow ow rolya wàr y vohow; hag a dhader colon Napoleon, hag a’n gerensa dhown a’n jeva orth pùb best in pùb plâss, kefrës ha spessly an bestas anfujyk esa tregys whath in nîcyta ha kethneth i’n lies amêthva aral. Y fedha ûsys, nans o pell, dhe ry prais dhe Napoleon rag kenyver ober dâ ha rag kenyver fortyn teg. Yn fenowgh y clôwses an eyl yar ow compla dhe yar aral: “In dadn gedyans Agan Lêder, Coweth Napoleon, me a wrug dedhwy pympgweyth in whe dëdh”; pò dyw vuwgh, owth enjoya eva orth an poll, a vydna cria: “Grâss e dh’Agan Lêder, Coweth Napoleon, pana sawor dâ dhe’n dowr!” Opynyon kebmyn an wodref o gorrys in geryow gwyw in bardhonak tîtlys Coweth Napoleon, a veu compôsys gans Lyhaf. Otta va:

Dyffres omdhevas!

Fenten a solas!

Nefra y fedhyn, arlùth a’n scùllyon,

tanek pàn wellyn

hebask dha dremyn;

nevek yw evyn,

Coweth Napoleon!

Crow cles, dhyworthys

larjes, pan helsys!

Cala dhyn roy prest, ês y fÿdh dyson.

Deus cùsk dhe bùb best,

byhan py brâs fest.

Gwith ny, Duw in test,

Coweth Napoleon!

A pe porhellyk

dhymmo heb dyfyk,

desky a wrella, stella wor’ mammvron,

lelder a’n gwella,

gwigh rag mayth ella

kensa indella:

Coweth Napoleon!

Napoleon a gomendyas an bardhonak-ma ha wrug may fe va screfys wàr fos an skyber vrâs, wàr an tâl contrary dhe’n Seyth Gorhemynadow. Settys a-ughto y feu portreyans a Napoleon, hanter-fâss, lymnys gans Gwihal in paint gwydn.

I’n mên-termyn, dre vainorieth Whymper, yth o Napoleon bysy in negycyans completh gans Frederick ha Pilkington. Ny veu an grahel tumbyr gwerthys na whath. Dhe Frederick, a’n dhew dhen, yth esa brâssa whans a’y gafos, saw nyns o hebma parys dhe brofya pris rêsonus. I’n kettermyn ger a dheuth unweyth arta fatell esa Frederick ha’y dus ow plottya rag omsettya wàr Amêthva an Bestas ha dystrôwy an velyn wyns, awos hy byldya dhe sordya avy gwyls ganso. Th’esa Pel-Ergh ow scolkya whath, godhvedhys dell o, in Amêtha Pynchfield. An bestas, in cres an hâv, a’s teva own pàn glôwsons fatell o teyr yar parys dhe gonfessya aga bos inspîrys gans Pel-Ergh dhe wil bras rag moldra Napoleon. Anjy a veu execûtys heb let, ha gorqwitha sawder Napoleon restrys nowyth. Yth esa peswar ky ow qwardya y wely nosweyth, onen orth pùb cornet, ha porhel yonk, o gelwys Pynklagas, a wrug omgemeres rag tastya oll y vytel kyns ès Napoleon dhe dhebry, rag dowt an boos dhe vos venymys.

Kefrës i’n termyn-ma y feu nôtyes fatell wrug Napoleon agria gwertha an grahel tumbyr dhe Vêster Pilkington; ha tell o porposys gwil acord hir rag keschaunjya neb certan ascor inter Amêthva an Bestas ha Fowgoos. Kyn fe prest dre vainorieth Whymper, an cowethyans intra Napoleon ha Pilkington i’n eur-ma namnag o cuv. An bestas a’s teva mystrest a Pilkington, avell mab den, saw meur gwell o va gansans ès Frederick, ha hedna dowtys ha hâtyes kefrës. Pàn esa an hâv ow passya, ha’n velyn wyns dh’y gorfedna a verr spÿs, creffa ha creffa whath yth o an ger bos assaultyans traitus in nes. Th’esa Frederick, dell o whedhlys, owth intendya dry wàr aga fydn ugans den, ha pùbonen ervys gans godn, ha solabrës y whrug ev brîbya an jùstycyow ha’n creslu, rag na vednons y gwil chalynj vëth mar teffa ev unweyth ha sêsya chartour tîtel Amèthva an Bestas. Gans hebma, yth esa derivadow uthyk ow sygera in mes a Pynchwel, ow whedhla a’n cruelta a vedha Frederick ow practycya worth y vestas ev. Y ladhas ev margh coth in udn scorjya, y whorra y vuhas in mernans dre nown, ev a ladhas ky pàn y’n tôwlys in forn, y fedha va dydhanys gordhuwher dre gonstrîna dhe gulyogas omlath gans scobmow laun alsen kelmys wàr aga hentrydnow. Yth esa an bestas in conar ow fernewy pàn glôwsons a’n dyghtyans-ma a’ga howetha, ha garma traweythyow rag mos oll in ewhias omsettya wàr Amêthva Pynchwel, rag drîvya mab den dhe ves, ha dry lyfrêson dhe’n bestas. Saw yth esa Gwihal ow cùssulya goheles pùb gwythres dybreder, may whrellons y trestya dhe stratejy Coweth Napoleon.

Byttele, emôcyon warbydn Frederick o whath garow. Udn myttyn Sul Napoleon a wrug omdhysqwedhes i’n skyber ha styrya bythqweth nag o va intendyes dhe wertha an grahel tumbyr dhe Frederick; y leverys dell via methus, dh’y vreus ev, negycya gans javal a’n par-na. Y feu dyfednys dhe’n kelemy, a vedha danvenys whath rag darlêsa nowodhow a’n Rebellyans, tira in Pynchwel na fors py tyller, hag erhys inwedh o hepcor aga garm ‘Mab Den Re Bo Marow’, ow chaunjya dhe ‘Frederick Re Bo Marow’. Orth dyweth an hâv ken plottyans whath a Pel-Ergh a veu dyscudhys. Trevas an gwaneth o leun a whedn, ha dyskevrys veu fatell wrug Pel-Ergh, ow vysytya i’n nos warlergh ûsadow, kemysky has whedn gans has an ÿs. Culyak goodh, neb o maglys i’n bras, a gonfessyas y gabluster dhe Gwihal hag omladha dewhans dre lenky greun morel. Inwedh y clôwas an bestas lebmyn na wrug Pel-Ergh bythqweth – dell esa lies huny ow cresy bys i’n eur-ma – recêva an medal ‘Gorvest, Kensa Class’. Nyns o ma’s henwhedhel lêsys polta wosa Batel an Boujy gans Pel-Ergh y honen. Adar bos onorys, ev a veu reprêvys rag cowardy i’n vatel. Unweyth arta radn a’n bestas a glôwas hebma gans nebes sowthan, mès scon y hylly Gwihal aga ferswâdya dell o fowt dh’aga hov ynsy.

I’n kydnyaf, dre strîvyans gorsqwîthus hûjes – rag yth o res cùntell an drevas ogasty i’n kettermyn – an velyn wyns a veu gorfednys. Th’esa otham whath a installya an jynweyth, ha Whymper ow negycya rag y brena, mès an starneth o cowlwrës. In despît dhe bùb caletter, warbydn bohes experyens, toulys prymytyf, drogchauns, traitury Pel-Ergh, an whel o gorfednys adermyn dhe’n very dëdh! Spênys mès prowt, yth esa an bestas ow kerdhes lower torn adro dh’agan gweyth mêster, a hevelly dh’agan golok bÿth tecka dhe voy ès pàn o byldys i’n kensa treveth. Gans hedna, an fosow o tew yn tewweyth ès kyns. Marnas devnyth tardha, ny ylly tra vëth aga flattya arta! Ha pàn esens y ow predery pana lavur a wrussons y colenwel, pana dhyglon a wrussons y overcùmya, ha’n dyffrans brâs a vedha drës dh’aga bêwnans pàn vedha an golyow ow trailya ha’n dynamôs owth obery – pàn esens y ow predery oll a’n dra, an sqwîthter a’s forsâkya hag yth esens y ow lappya whath adro dhe’n velyn wyns, ha budhygyl aga cry. Napoleon y honen, gans coscar a geun hag a gulyak, a dheuth ha gweles an gweyth dell veu gorfednys; ev a wrug gormel dhe’n bestas aga gwrÿth yn personek, ha declarya an velyn dhe vos henwys Melyn Napoleon.

Dew dhëdh wosa hebma y feu an bestas somonys dhe gùntellyans arbednyk i’n skyber. Sowthenys êns yn omlavar pàn nôtyas Napoleon bos an grahel tumbyr gwerthys ganso dhe Frederick. Kertys Frederick a wre dos avorow ha dallath carya an tumbyr in kerdh. Der oll y felshyp omwrës gans Pilkington, ev o acordys yn kevrînek iredy gans Frederick.

Pùb cowethyans gans Fowgoos o denahys; dysprêsyans a veu danvenys dhe Pilkington in messach. Yth o comondys dhe’n kelemy voydya Amêthva Pynchwel ha chaunjya aga garm, adar ‘Frederick Re Bo Marow’, mès ‘Pilkington Re Bo Marow’. I’n keth prës yth esa Napoleon owth afydhya dhe’n bestas nag esa gwir vëth i’n geryow bos assaultyans ow tegensewa, hag owth avowa bos an whedhlow a gruelta Frederick gorlywys yn frâs. Oll an whedhlow-ma o devedhys dre lycklod dhyworth Pel-Ergh ha’y vainoryon. Lebmyn y feu apert in gwiryoneth nag o Pel-Ergh omgudhys in Amêthva Pynchwel, heb bos ena wàr neb cor in y dhedhyow: yth o va tregys – in meur gonfort, dell veu derivys – in Fowgoos, avell pencyonyth Pilkington nans o termyn pell yn tefry.

An mogh êth in tranjyak a joy awos felder Napoleon. Dre semlant a felshyp gans Pilkington ev a wrug constrîna Frederick dhe addya dêwdhek pens dhe’n pris. Saw uhelha qwalyta brës Napoleon o cler dhe weles i’n feth na vydna ev trestya dhe dhen vëth, na Frederick y honen. Frederick a whelas pê an tumbyr gans neb tra o henwys checken, hag o, dell hevelly, pîss paper ha promys pê screfys warnodho. Saw Napoleon a veu re godnek wàr y bydn. Ev a wrug demondya pêmont in banknôtys pymp pens gwir, ha res o delyfrya an re-na kyns ès remuvya an tumbyr. Mona Frederick re beu recêvys iredy; ha lowr poran o an sùbmen-ma dhe brena an jynweyth rag an velyn wyns.

I’n mên-termyn y caryens an tumbyr toth men in kerdh. Pàn o oll remuvys, ken cùntellyans arbednyk a veu sensys i’n skyber, may halla an bestas gweles an banknôtys o pës gans Frederick. Yth esa Napoleon ow minwherthyn yn fenegys a’y wroweth in gwely cala i’n soler, y dhew vedal warnodho, ha’n mona bernys kempen ryptho wàr scudel chêny a gegyn an chy tiak. An bestas êth yn lent dresto in udn rew, ha pùbonen ow lagata. Ha Boxer a wrug istyna y frigow dhe’n banknôtys, ha’n taclow gwydn tanow-ma ow qwaya hag ow rùstla worth y anal.

Try dëdh warlergh hebma y feu clowyowgh uthyk. Whymper a dheuth in udn hastya an trûlergh ahës, ha gwydnyk mortal y fâss. Ev a dôwlys y dhywros dhe’n dor i’n buarth ha fysky aberth i’n chy tiak heb hockya. Nessa tecken y sonas uj a bur gonar, tegys kyn fe, in mes a rômys Napoleon. Derivas a’n dra a resas der an wodref kepar ha tan gwyls. An banknôtys o contrefêtys! Frederick a wainyas an tumbyr heb còst vëth!

Napoleon a wrug gelwel an bestas dystowgh warbarth, ha declarya wàr Frederick sentens a vernans in lev uthyk. Pàn ve kychys, y leverys, ev re be bryjys yn few. I’n kettermyn ev a’s gwarnyas bos an lacka oll, wosa hebma, dhe wetyas. Frederick ha’y dus a vydna gwil agan assaultyans, gwaitys hir, dre lycklod adhesempys. Gôlyoryon a veu settyes in pùb entryng dhe’n wodref. Pelha, y feu peder colom danvenys dhe Fowgoos gans messach clor, ha’n govenek o dasestablyshya cowethyans dâ gans Pilkington.

I’n very nessa myttyn an assaultyans a dharva. Yth esa an bestas ow tebry hawnsel pàn dherivys an wôlyoryon in udn bonya bos Frederick ha’y golîtys devedhys solabrës der an yet pymp y bredn. Bold lowr, an bestas êth wàr aga fydn, saw i’n dro-ma nyns o vyctory êsy dhe gafos kepar dell veu in Batel an Boujy. Otta pymthek den, pymp godn py moy gansa, ha dallath tedna kettel dheuthons hanter cans lath in nes. Ny ylly an bestas godhevel an tardhow uthyk, na pig-pig an pelenygow, ha kynth esa Napoleon ha Boxesor ow qwil oll agan ehen rag sensy an bestas in aray, y fowns y drîvys wàr dhelergh yn scon. Lower onen o golies iredy. Anjy a fias bys in harber an treven dhe’n fo, ha gîky gans rach der aswiow ha tell colm predn in mes. Oll an pras brâs, ha’n velyn wyns ganso, a godhas intra dêwla an envy. Dell hevelly, towl ny’n jeva unweyth Napoleon i’n tor’-ma. Ev a gerdhy obma ha dy, heb ger vëth, ha’y lost dywethyn hag ow sqwychya. Golok hirethek a wrêns y wor’tu ha Fowgoos. Mar mydn Pilkington ha’y dus dry gweres, an vatel a vedha gwainys byttele pàr hap. Saw i’n prës-ma an peder colom, o danvenys de, a dheuth dhe dre hag onen anodhans ow ton dral paper dhyworth Pilkington. Warnodho y feu screfys gans pluven blobm: “Blâmyowgh gàs honen.”

I’n mên-termyn Frederick ha’y dus a sevys stag adro dhe’n velyn wyns. Hanas amayans a sonas der oll an bestas pàn esens ow meras. Dew a’n dus a dhysqwedhas lorgh horn ha slodya. Porposys êns y dhe dhyswil an velyn dhe’n leur.

“Ny yller!” Napoleon a grias. “Ny a vyldyas an fosow yn meur re dew rag torrva. Ny alsens hy dystrôwy a pe dhedha oll seythen dhe’n ober. Cowetha, bedhowgh colodnek!”

Saw Benjamyn a dheuth ha meras gwayansow an dus yn glew. Yth esa an copel gans an slodya ha’n lorgh horn ow telly in nes an velyn wyns orth hy goles. Lent lowr, ha’y dremyn ogas ha marth wondrys, Benjamyn a wrug inclynya y dhewfrik hir.

“Eâ, dell soposys,” yn medh. “Dar ny welowgh an pëth usons ow qwil? Wosa pols y a vydn packya polter tardha i’n toll-na.”

An bestas a wre gortos, sherp aga own. Ùnpossybyl o bedha lebmyn dybarth orth goskes an treven. Awot an dus, wosa nebes mynysow, ow ponya kescar. Y feu bobm bodharus. An kelemy êth in udn droyllya dhe’n air, hag oll an bestas, saw Napoleon, a dhehesas aga honen torr flat dhe’n dor ha cudha aga fâss. Pàn êns y arta a’ga sav, otta cloud cowrek a vog du ow cregy le may feu an velyn kyns. Yn hell an awel scav a’n whethas cler. An velyn wyns nyns o namoy!

An bestas, pàn y’n gwelas, a gafas coraj arta. An own ha’n dyspêr, a’s sensy tecken kyns, oll hebma a veu budhys i’ga sorr wherow warbydn an ober vil vylen-ma. Cry crev rag venjans a sonas anodhans, ha heb arhadow anjy a dôwlys aga honen in udn bùsh harlych dhe’n envy wàr rag. Na felha ny vydnens y gwil fors a’n pelenygow cruel esa ow scubya drestans kepar ha keser. Y feu batel wyls ha garow. Arta hag arta yth esa an dus ow tedna, ha pàn dheuth an bestas in nes, ow knoukya yn hegas gans aga lorhow ha’ga botas poos. Udn vuwgh, teyr davas, ha dyw woodh a veu ledhys, ha golies namna veu pùb huny. Kefrës Napoleon, esa ow rowtya an gwythresans a’n tu dhelergh, a gafas bleyn y lost yn trehys gans pelednyk. Naneyl nyns o an dus heb pystyk. Try anodhans a gafas pedn cronkyes orth carnow Boxesor yn frew; ken onen a'n jeva torr wenys gans corn buwgh; orth ken onen namna veu an lavrak sqwerdys gans Jessy ha Blejen an Gog dhe ves. Ha’n naw ky, seul o coscar dhe Napoleon y honen ha comondys dhe wil fordh adro, in dadn gudh an ke, pàn wrussons y apperya desempys hag asper aga hardhva in tenewen an dus, euth a’s dalhednas. Y a wrug convedhes fatell dheuthons in peryl a vos kerhydnys. Frederick a grias dhe’n dus diank hedre vêns whath dhe wil, ha’n envy ow scappya totta sket. An bestas a’s châcyas bys in pedn pell an park, ha spêdya nebes dewetha pôtow pàn esens y owth herdhya der dhreyn an ke.

Gwainya a wrussons, mès yth êns y spênys ha gojak. Anjy a dhalathas lympya lent tro ha’n wodref dhe dre. Orth syght a’gan cowetha varow, istynys wàr an todn, yth o lies anodhans môvys bys in dagrow. Ha nebes termyn y a sevys in taw tristans in tyller an velyn may feu kyns. Eâ, gallas hy; gallas pùb ol a’ga lavur ogasty! An very fùndacyon o part dystrôwys. Hag ow tasterevel unweyth arta ny yllens y ûsya namoy an veyn o codhys. Inwedh an veyn o vanyshys i’n tor’-ma. Nerth an tardhans a’s tôwlys dres lower cans lath. Yth hevelly kepar ha pàn na ve bythqweth melyn wyns i’n plâss.

Yth esens y lebmyn in nes an treven. Gwihal, na veu dhe weles i’n omlath, pëth o heb styryans, a dheuth tro hag anjy in udn lebmel, ow lesca desempys y lost, meur y lowender. Ha’n bestas a glôwas, an treven mayth esens, bobm godn.

“Prag yma an godn ow seny?” yn medh Boxesor.

“Rag solempnya agan vyctory!” a grias Gwihal.

“Py vyctory?” yn medh Boxesor. Yth esa y linyow ow tevera goos, ev a gollas an horn orth udn troos, udn carn o feljys, ha hanter-ugans pelednyk whath in y arr dhelergh.

“Py vyctory, cowetha? A ny dhrîfsyn an envy dhywar agan tir – tir sacrys Amêthva an Bestas?”

“Saw anjy a dhystrôwas an velyn wyns. Wosa ny dhe lavurya dyw vledhen worty!”

“Pana vern? Ny a wra byldya ken melyn. Byldya whe melyn mar mydnyn. Nyns esos ow convedhes, a goweth, an dra vrâs a wrussyn ny. Th’esa an envy ow sensy an very dor mayth eson ny a’gan sav obma warnodho. Hag i’n eur-ma – grâss e dh’Agan Lêder, Coweth Napoleon – arta ny a wainyas pùb mêsva anodho!”

“Dhana ny a wainyas an pëth a’gan bo kyns,” yn medh Boxesor.

“Indelma yth yw vyctory,” yn medh Gwihal.

Anjy a lympyas aberth i’n garth. Yth esa an pelenygow in dadn grohen garr Boxesor owth hùrtya tydn. Ev a wely dhyragtho an lavur poos a dhasterevel oll an velyn wyns a-ugh hy selveyn, ha solabrës in y dhesmygyans yth esa orth y genertha dhyrag oll an ober-ma. Kensa treveth y teuth dh’y breder fatell o va udnek bloodh, ha le crev y geherow brâs ages i’n termyn moy avarr.

Saw an bestas pàn welsons bos an baner gwer ow neyja, ha pàn glôwsons tednans an godn unweyth arta – seythgweyth y feu tednys oll warbarth – ha pàn glôwsons an areth o arethyes gans Napoleon, le may whrug aga gormel awos aga gwrÿth, yth hevelly dhodhans bos vyctory brâs gwainys defry. An bestas ledhys i’n vatel a veu encledhys gans solempnyta. Boxesor ha Mùlyonen a servyas dhyrag an kert o ûsys avell carr masken, ha Napoleon y honen ow kerdhes i’n processyon orth an pedn arâg. Dew dhëdh o omrës yn tien dhe wôlyans. Y feu canow, arethyow, tednans arta a’n godn, hag in ro specyal udn aval o vossawys dhe bùb best, ha dew ùns ÿs dhe bùb edhen ha try byskyt dhe bùb ky. Y feu nôtyes an vatel dhe vos henwys Batel an Velyn Wyns, ha fatell wrug Napoleon creatya medal nowyth, Ordyr an Baner Gwer, a ros ev dhodho y honen. In kebmys joy kebmyn an mater anfujyk a’n banknôtys êth ankevys.

Nebes dedhyow warlergh hebma, an mogh a drouvyas câss a wyras Albanek in dorgell an chy tiak. Y a fyllys dh’y weles pàn gemersons an chy orth an dallath. An nos-na y teuth tros dhia’n chy tiak a gana yn uhel, mayth esa kemyskys, ha marth gans pùb huny, tonyow a Milas a Gernow. Ogas ha hanter wosa naw, Napoleon a veu gwelys ow mos in mes a’n daras dhelergh, ha gwyskys wàr y bedn awotta hot cales kern coth a longya kyns dhe Vêster Jowan; ev a bonyas adro dhe’n buarth, kyns mos arta aberverth ha mes a wel. Saw ternos vyttyn yth o taw down sedhys wàr an wodref. Gwaya, dell hevelly, ny vydna porhel vëth. Ogas ha naw eur y teuth Gwihal worteweth, ow kerdhes yn lent hag yn tyglon, ha’y lagasow dyslyw, ha’y lost ow cregy lows wàr y din, ha tebel-glâv y semlant. Ev a wrug gelwel an bestas warbarth ha leverel y’n jeva derivas a nowodhow uthyk. Yth esa Coweth Napoleon ow merwel!

Garm galarow! Y a worras cala avês dhe dharajow an chy tiak, ha’n bestas ow kerdhes wàr vleyn aga threys. Yth esens y ow covyn an eyl orth y gela, ha dagrow i’ga lagasow, pëth a allons y gwil mars ella aga Lêder kellys dhywortans. Yth o whedhlys fatell veu fortydnys dhe Pel-Ergh settya venym in boos Napoleon awos pùptra. Udnek eur Gwihal a dheuth in mes rag nôtya ken nowodhow. Avell y dhewetha act i’n bÿs, Coweth Napoleon a wrug declarya yn sad: res o pùnyshya eva alcohol gans mernans.

Warbydn an gordhuwher, dell hevelly bytegyns, Napoleon o tabm dhe well, ha’n nessa myttyn Gwihal a ylly derivas y vos wàr fordh dhâ bys in sawyans. Warbydn gordhuwher an jëdh-na yth esa Napoleon dewhelys dh’y whel, ha’n nessa jorna y feu clôwys ev dhe besy orth Whymper a brena in Dynas Castel tysk a lyvrydnow adro dhe’n greft brîhy ha styllya. Udn seythen wosa hebma, Napoleon a wrug erhy an gew vian adrëv an avalednek, o intendys kyns dhe vos sensys adenewen avell porva rag bestas o re goth rag whel, may fe hy lebmyn gorrys dhe’n ardar. Y feu leverys an borva dhe vos spênys ha’y hasa anowyth dhe vos res; saw scon godhvedhys bos Napoleon porposys dh’y hasa gans barlys.

An keth termyn pò nes, y feu hapnyans coynt na wrug scant nagonen ùnderstondya. Udn nos, adro dhe dhêwdhek eur, crack ha bobm a sonas i’n garth, ha’n bestas ow fysky in mes a’ga stallys. Yth o nos a lorgan. In dadn fos tâl an skyber vrâs, le mayth o an Seyth Gorhemynadow screfys, yth esa skeul o terrys intra dew. Gwihal a veu kefys rypthy, a’y wroweth alês ha clamderys rag tro, hag in y ogas lugarn, pyncel, ha pot omwhelys a baint gwydn. An keun a wrug kelgh adro dhe Gwihal heb let, ha’y hùmbrank arta dhe’n chy tiak kettel wodhya kerdhes. Ny ylly nebonen a’n bestas tyby styr dhe’n wharvedhyans-ma, saw unsel Benjamyn coth, a wrug inclynya y dhewfrik yn skentyl, ha hevelly convedhes in gwir, heb bos parys dhe leverel ger vëth.

Mès Mùryel, warlergh nebes dedhyow, pàn esa ow redya an Seyth Gorhemynadow dhedhy hy honen, a verkyas fatell wrug an bestas remembra whath onen moy anodhans yn cabm. Yth esens y ow cresy bos an Pympes Gorhemynadow “Eva alcohol yw dyfednys dhe bùb best”, saw peswar ger a wrussons y ankevy. Text an Gorhemynadow o in gwiryoneth: “Eva alcohol yw dyfednys dhe bùb best mar pëdh yn re.”

CHAPTRA 9

Carn feljys Boxesor a wrug sawya, heb sawya scon. Anjy a dhalathas dasterevel an velyn wyns i’n jëdh wosa dyweth an gôlyans a’ga vyctory. Boxesor a sconya kemeres neb cubmyas cleves vëth in le a lavurya, ow keles in poynt onour y vos painys. Gordhuwher y fedha ev ow confessya dhe Mùlyonen yn pryva bos an carn orth y drobla yn frâs. Mùlyonen a dhyghtya an carn gans pùltys erbys a wre hy parusy dre gnias, ha kefrës hy ha Benjamyn owth inia wàr Boxesor lehe y lavur. “Ny wra skevens margh durya rag nefra,” yn medh hy. Saw ny vydna Boxesor cola orty. Ny’n jeva, y leverys, namoy ma’s udn whans gwir – gweles an velyn wyns avauncys tro ha cowlwrians kyns ès ev dhe dhos i’n oos omdedna.

Wostallath, pàn o lahys Amêthva an Bestas formyes nowyth, y feu oos omdedna desedhys in dêwdhek bloodh dhe vergh, peswardhek dhe vuhas, naw bloodh dhe geun, seyth bloodh dhe dheves, ha pymp bloodh dhe yer ha godhow. Pencyons lybral a veu agries. Bys i’n eur-ma ny wrug best vëth omdedna dh’y bencyon, mès agensow yth esa cows a’n desten owth encressya. Abàn o an gew vian adrëv dhe’n avalednek lebmyn sensys rag barlys, y feu whedhlys cornet a’n park brâs dell vedha hebma kës may fe porva dhe vestas o omdednys wàr bencyon. Rag margh, y lavarsons, an pencyon a vedha pymp pens ÿs pùb jorna ha, termyn an gwâv, pymthek pens gora, gans caretysen pò aval martesen in kenyver degol. Dêwdhegves pedn bloodh Boxesor a vedha in dedhyow dewedhes an nessa hâv.

Cales o an bêwnans i’n mên-termyn. An gwâv-ma o mar yêyn avell an gwâv warleny, ha’n boos o scanta whath. Unweyth arta pùb ewnran a veu lehës, marnas ewnran an mogh ha’n keun. Kehavalder re dhywethyn i’n ewnradnow, y styrya Gwihal, a vedha contrary dhe benrêwlys Milieth. Certan yth o êsy lowr dhodho prevy orth an bestas erel nag esa fowt vëth a vytel, pynag a ve semlant an dra. Rag an present termyn, heb dowt, y feu determys gwil askewerans dhe’n ewnradow (Gwihal a vedha orth y henwel “askewerans” pùpprës, adar “leheans”), mès pàn ve comparys orth dedhyow Jowan pùptra o gwellys dres kynda. Ev a wre prevy yn fanylys, dre lena an fygùrs in lev tydn hag uskys, fatell esa dhedha moy kergh, moy gora, moy tùrnyp ages in termyn Jowan, tell esens y ow lavurya le ourys, tell esa dh’aga dowr eva gwell qwalyta, tell esens y ow pêwa yn hirha, tell esa brâssa myns a’n bestas yonk ow tevy dre floholeth yn few, ha tell esa moy cala i’ga stallys hag anjy ow sùffra rag whydn meur dhe le. Cresys gans an bestas o pùb ger oll. Cov a Jowan hag oll y ehen, gallas gansa gwadn, rag leverel an gwir. Y a wodhya aga bêwnans i’n eur-ma dhe vos asper ha lobm, aga bos menowgh gwag, menowgh yêyn, ha fatell êns y ûsys dhe lavurya pùb eur pàn nag esens ow cùsca. Saw sur yth o pùptra lacka i’n dedhyow coth. Pës dâ êns y dre gresy indelha. Gans hebma, anjy o kêthyon i’n termyn coth ha lebmyn yth êns y frank, hag otta dyffrans brâs, dell esa Gwihal ow remembra dhedha prest.

I’n eur-ma yth esa lies moy ganow ow tervyn boos. I’n kydyaf an peder banow a wrug golovas i’n kettermyn ogasty, ow tenethy udnek porhellyk warn ugans oll warbarth. An porhelygow o brith, ha rag nag esa hogh vëth i’n wodref saw Napoleon, possybyl o desmygy aga lydnyath. Nôtyes veu dell vedha scolrom pàn ve bryckys ha morter prenys. Rag an present termyn, yth esa Napoleon y honen ow tesky dhe’n porhelygow in gegyn an chy tiak. Y a wre omassayans corforek i’n lowarth, ha’n gùssul dhe’n re-ma o heb gwary gans an bestas yonk erel. Yth o dythys adro dhe’n keth termyn avell rêwl, pàn ve porhel ha best aral metyes wàr an trûlergh, mayth o res dhe’n best aral bos sevys adenewen; inwedh mayth esa pryvylej dhe bùb porhel, na fors py degrê, gwysca ryban gwer wàr y lost de Sul.

An amêthva a’s teva sowena lowr, an vledhen-na, saw an mona o whath tanow. Yth esa otham prena an bryckys, tewas, ha lim rag an scolrom, ha res o erbysy unweyth arta rag an jynweyth dhe’n velyn wyns. Reqwîrys kefrës o oyl lugarn ha cantolyow dhe’n chy, shùgra rag bord Napoleon y honen (ev a wre y dhyfen dhe’n porhelly erel, awos shùgra dhe wil dhodhans tevy tew), hag oll an nowedhyans a daclow spênys warlergh ûsadow: toulys, kentrow, corden, glow, gwyver, horn coth, ha byskyttys ky. Stùbba gora ha radn a’n drevas patâtys a veu gwerthys, ha’n kevambos oyow encressys bys whe cans an seythen, may hylly an yer i’n vledhen-ma scant covia ydhnygow lowr rag gwitha aga nùmber. Ewnradnow, o lehës mis Du, a veu lehës unweyth arta mis Whevrel, ha lugern i’n stallys o dyfednys, rag sparya oyl. Saw yth esa confort dâ dhe’n mogh, dell hevelly; yth esens y oll in gwiryoneth ow qwainya poos. Udn dohajëdh, mis Whevrel adhewedhes, sawor tobm, rych, dynyak, na wrug an bestas clôwes kyns, a whethas dres an garth in mes a’n chy brîhy bian, nag o ûsys in termyn Jowan, hag esa kefys adhelergh dhe’n gegyn. Nebonen a leverys bos sawor kegy barlys. Th’esa an bestas ow tastya an air gans ewl vrâs; ow covyn intredha mars o hebma brows tobm, ha parusys dh’aga soper. Saw apperya ny wrug brows tobm vëth, hag y feu nôtyes nessa Sul bos oll barlys gwithys lebmyn rag only an mogh. An gew adrëv dhe’n avalednek o gonedhys solabrës gans has barlys. Ha’n nowodhow a sygeras scon in mes fatell recêva oll an porhelly ewnran a bynta coref pùb jorna, ha hanter-gallon dhe Napoleon y honen, o delyfrys dhodho pùpprës i’n scala cowl Crown Derby.

Saw kesposa oll an anken, kynth o dhe wodhevel, a wre an feth neb gradh bos moy dynyta hedhyw dhe’n bêwnans ages kyns. Yth esa moy canow, moy arethyow, moy keskerdhow. Napoleon a wrug comondya may fe neppÿth pùb seythen o henwys Demonstracyon Dygonstrînys, ha’y borpos o gôlya Amêthva an Bestas: hy strîvyans ha’y spêda dhâ. I’n eur appoyntys y fedha an bestas ow cessya heb aga whel ha kerdhes adro dhe’n wodref in aray breselek, ha’n mogh ow lêdya, hag adrëv dhodhans an vergh, ena an buhas, ena an deves, ena an ÿdhyn. Th’esa an keun wor’ tenewen an processyon, ha culyak du Napoleon dhyrag pùb huny. Boxesor ha Mùlyonen a dhegy baner gwer warbarth pùpprës, ha hebma ow tysqwedhes an carn ha’n corn ha’n arm “Bêwnans Hir dhe Napoleon!” Hag a’y wosa y fedha performans a vardhonogow compôsys rag onora Napoleon, hag areth gans Gwihal ow terivas manylyon a’n nowetha cressyans in ascor sosten, ha martesen an godn a veu tednys. An scodhyoryon moyha dywysyk a’n Demonstracyons Dygonstrînys o an deves, ha mar mydna neb best croffolas (dell yllens gwil traweythyow, pàn nag esa porhel na ky in nes), nag êns y ma’s termyn gwybessa ha gortos hir in awel yêyn, an deves a wre sur y dhestewel gans brivyans bodharus a “Treys peswar dâ, dew hager-dra.” Mès dre vrâs yth esa an bestas owth enjoya an gôlyansow-ma. Bos cofhës fatell êns y in gwiryoneth mêstrysy a’ga godref aga honen, ha’n whel dell o va dh’aga les, in hedna oll yth esa confort teg. Indelma, der an canow, an processyons, rolyow fygùrs Gwihal, taran an godn, cockery kerô an culyak, ha dre flappyans a’n baner, y hyllens y ankevy gwacter aga thorr, rag radn a’n termyn dhe’n lyha.

Mis Ebrel y feu declaryes bos Amêthva an Bestas poblegeth, ha res o dôwys arlewyth. Nyns o ma’s udn ombrofyor, Napoleon, hag ev dôwysys yn unver. I’n keth jorna y feu derivys scîvyow erel dhe vos trouvys, mayth o dyskevrys moy manylyon fatell wrug Pel-Ergh obery gans Jowan warbarth. Y feu lebmyn dysqwedhys na wrug Pel-Ergh only whelas kelly Batel an Boujy dre gast, dell vydna an bestas cresy kyns, mès yth esa ev owth omlath abarth Jowan yn ôpyn. Pel-Ergh, in gwiryoneth, a veu hùmbrynkyas an lu a dus, ha pàn wrug ponya aberth i’n vatel yth esa an cry “Bêwnans Hir dhe Vab Den!” wàr y vin. An goliow wàr geyn Pel-Ergh, ha radn vian a’n bestas whath ow perthy cov a’ga gweles y, an re-na o brathow dens Napoleon.

In cres an hâv Moyses an varghvran a dheuth arta dhe’n wodref yn sodyn, wosa estrik a nebes bledhydnyow. Nyns o va chaunjys wàr neb cor, whath ny vydna gwil whel vëth, hag ev prest ow talkya, i’n kethsam maner dell wre kyns, a Meneth Whegydnow. Esedha a wre va wàr neb kef, flappya y eskelly du, ha côwsel lies our orth pynag a vydna golsowes. “A-uhon, cowetha,” yn medh, ha solempna y lev pàn wre poyntya gelvyn brâs dhe’n ebron, ‒ “a-uhon, ha knack in hans dhe’n cloud tewl-na a welyr – yma Meneth Whegydnow, an pow lowen may hyllyn ny bestas truan powes dhyworth oll agan lavur bys vycken!” Ev a bretendya inwedh fatell êth ev dy, udn dro pàn neyjas ev yn uhel brav, ha tell welas ev an gwelyow mùllyon nefra a bes ha’n câken has lin ha pelednow shùgra ow tevy wàr an kêweyth. Yth esa lower best ow cresy in y gows. Aga bêwnans i’n eur-ma, dell rêsnens, o nownek ha lavurys; dar nyns o compes hag ewn bos ken bÿs in ken le? Cales o determya cowntnans an mogh wor’tu ha Moyses. Yn scornus y teclarya kenyver porhel whedhlow Moyses a Meneth Whegydnow dell êns y gow, bytegyns ev a’n jeva cubmyas dhe remainya i’n wodref, heb gwil whel, hag alowans dhodho a hanter-gyll coref pùb jorna.

Yth esa Boxesor, y garn pàn o sawyes, ow lavurya fest creffa whath. Defry, yth esa oll an bestas ow lavurya kepar ha kêthyon i’n vledhen-na. Kefrës ha whel rêwlys an amêthva, ha dasterevel an velyn wyns, res o byldya an scolrom dhe’n mogh yonk, a veu dalethys mis Merth. Y hylly an lavur hir heb vytel lowr bos cales dhe wodhevel, mès Boxesor bythqweth ny hockyas. Nyns esa sin vëth in oll a wrug ev, dell levery pùb huny, nag o kebmys y nerth avell kyns. Chaunjys nyns o marnas y semlant; y grohen o nebes le lenter ès in y yowynkneth, ha’y bedrednow brâs o, dell hevelly, gyllys gwedhrys. Yn medh an re erel, “Boxesor a vëdh arta yagh pàn dheffa gwels an gwaynten”; mès an gwaynten a dheuth, ma na veu Boxesor tewa màn. Traweythyow, wàr an leder dhe’n men-gledh awartha, pàn vydna ev kenertha y keherow warbydn poos neb bùlien gowrek, yth hevelly nag esa tra vëth orth y ventêna wàr y dreys marnas bodh parhus y vrës. I’n prejyow-ma y fedha gwelys fatell wre y vin formya an geryow, “Me vedn lavurya creffa!”; saw lev ny’n jeva na felha. Unweyth arta, Mùlyonen ha Benjamyn a’n gwarnyas may gemerra with a’y yêhes, saw Boxesor ny vydna cola. Yth esa y dhêwdhegves pedn bloodh ow tos nes. Nyns o bern dhodho pana sewyans, mar kylly unweyth cùntell myns brâs a veyn kyns ès mos in pencyon.

Udn gordhuwher hâv, holergh an eur, y resas tròm-ger dre an wodref fatell veu neppÿth wharvedhys tùchyng Boxesor. Ev o gyllys in mes, y honen oll, rag draggya carg a veyn bys i’n velyn wyns. Ha’n ger o gwir heb mar. Wosa bohes tecken dyw golom a dheuth in udn stêvya gans nowodhow: “Boxesor a godhas! Yma a’y wroweth wàr denewen ha ny wor sevel in bàn!”

Ogas ha hanter a’n bestas i’n wodref êth ha fysky dhe’n godolgh, mayth esa an velyn wyns. Otta Boxesor, inter dywvregh an kert, ha’y godna istynys, heb gallos lyftya y bedn. Y lagasow o omwedrys, y denwednow o caglys gans whës. Strem tanow goos a dheveras in mes a’y anow. Mùlyonen a sedhas ryptho wàr bedn glinyow.

“Boxesor!” hy a grias, “fatla genes?”

“Fyllys yw skevens,” yn medh Boxesor, gwadn y lev. “Ny vern. Why yll gorfedna an velyn heba vy, dell gresa’. Re beu cùntellys myns dâ a veyn. Ny’m bo ma’s udn mis moy in neb câss. Màl o gena predery a’m omdednans, rag leverel an gwir. Martesen, abàn usy Benjamyn ow mos coth i’wedh, ev a vëdh gesys dhe omdedna i’n kettermyn, may halla cowethya gena vy.”

“Kefyn socour heb let,” yn medh Mùlyonen. “Poon udn gadnas ha derivas dhe Gwihal an pëth a wharva.”

Y ponyas oll an bestas erel desempys dhe’n chy tiak rag dry dhe Gwihal an nowodhow. Ny wre nagonen gortos marnas Mùlyonen, ha Benjamyn, neb a wrowedhas ryb Boxesor, heb ger vëth, ha’y witha rag an kelyon gans lost hir. Gwihal a dhysqwedhas warlergh pymthek mynysen nes lowr, ha meur y dregereth ha’y gescodhevyans. Ev a leverys Coweth Napoleon dhe glôwes gans awhêr a’n glewa fatell veu myshevys gans onen a’n wonesyjy moyha lel i’n wodref, ha tell esa va ow qwetyas solabrës may fe Boxesor dyghtyes i’n clojy in Dynas Castel. An bestas a’s teva nebes skeus a hebma. Marnas Molly ha Pel-Ergh, ny wrug best vëth dybarth orth an wodref, ha ny garsens y gorra coweth clâv intra dêwla mab den. Gwihal a’s perswadyas bytegyns yn êsy fatell ylly an vilvedhegva in Dynas Castel dyghtya câss Boxesor yn moy gweff ès dell o possybyl i’n wodref. Ha wosa neb hanter our, pàn o Boxesor tabm omwelhës, y a’n derevys gans caletter arta wàr y dreys, hag ev a dheuth lent in udn lympya dh’y stalla, may whrug Mùlyonen ha Benjamyn darbary gwely cala dâ ragtho.

An nessa dew dhëdh yth esa Boxesor ow cortos in y stalla. An mogh a dhanvonas botel vrav a fysek wydnrudh, o kefys gansans in cùbert eliow i’n rom golhy, ha Mùlyonen ow qwil dhe Boxesor eva hobma dywweyth pùb jorna wosa debry. Gordhuwher y fedha hy a’y groweth in y stalla ev rag kestalkya, ha Benjamyn orth y with rag an kelyon. Boxesor a vydna avowa nag o edrek ganso a’n pëth a wharva. Mara pëdh ow sawya yn tâ, y halsa bêwa teyr bledhen moy martesen, ha màl o ganso an dedhyow cosolek-na, a wre va spêna in cornet a’n park brâs. Ev a’n jevyth, dhe’n kensa treveth, termyn rag studhya ha cressya y skians. Ev a levery y vos porposys dhe ry y honen in rest y vêwnans dhe dhesky an dhyw lytheren warn ugans i’n abecedary na wrug desky na whath.

Ny ylly Mùlyonen ha Benjamyn bytegyns cowethya gans Boxesor ma’s wosa euryow whel, ha cres an jorna y teuth an garven rag y dhon dhe ves. Yth esa oll an bestas ow lavurya wàr whedna an tùrnyp, hag udn porhel avell rêwlyor, pàn wrussons y aspia Benjamyn, meur aga sowthan, ow tos in udn bonya dhyworth an treven, hag y whre va brêgy uhelha y lev. Bythqweth ny welsons y Benjamyn owth omdhon yn tanek – in gwir nagonen ny’n gwelas ow ponya kyns hedhyw. “Qwyck, qwyck!” ev a grias. “Dewgh dyson! Mowns y ’ton Boxesor dhe ves!” Heb gorhebmyn vëth a’n porhel, an bestas a wodorras aga whel ha fysky toth men bys i’n treven. Ha sur i’n garth awotta carven vrâs ha degës, ha dew vargh inter hy dywvregh, ha neb screfa wàr hy thenewen, ha den cal y fâss in dadn hot cales kern a gùrun isel a’y eseth in tyller an drîvyor. Ha stalla Boxesor o gwag.

Y teuth an bestas in udn rûth adro dhe’n garven. “Benatuw, Boxesor!” anjy a grias in keur. “Benatuw!”

“Felyon! Felyon!” a sorras Benjamyn, ow terlebmel adro dhodhans hag ow stankya gans y garnow bian wàr an dor. “Felyon! A ny welowgh an pëth yw screfys wàr an garven-na?”

Hebma a wrug dhe’n bestas hockya, ha’ga destewel. Mùryel a dhalathas redya an geryow, lytheren ha lytheren. Saw Benjamyn a’s pockyas adenewen hag in cres taw a’n bedh ev a redyas:

“’Alfred Simmonds, Ladhor Mergh ha Bryjyor Glus, Dynas Castel. Marchont Crehyn hag Eskern Melyes. Provior dhe Geunjiow.’ A ny wodhowgh pëth usy ow mênya? Ymowns y ow ton Boxesor dhe’n latty!”

Garm dhiegrys a dardhas dhyworth bùb best. I’n keth prÿjweyth, den an garven a whyppyas y vergh rag dallath, hag ot an garven ow mos bysy in mes a’n buarth. Oll an bestas a wrug sewya, ow cria uhelha gyllens. Mùlyonen a herdhyas in bleyn. Th’esa an garven ow qwainya uskytter. Mùlyonen a strîvyas kentrydna hy esely tew dhe bonya, ha bys in gobonyans hy a dheuth. “Boxesor!” hy a grias. “Boxesor! Boxesor! Boxesor!” Hag i’n very prës-ma, kepar ha pàn glôwa ev an tervans avês, fâss Boxesor, ha’n lînen wydn wàr y dhewfrik, a wrug apperya orth fenester vian in kil an garven.

“Boxesor!” a grias Mùlyonen in lev uthyk. “Boxesor! Scap mes! Scap mes ha snell! Y a’th teg dhe’th ancow!”

Oll an bestas a gemeras an keth cry-ma warbarth: “Scap mes, Boxesor, scap mes!” Saw yth esa an garven ow mos dhywortans. An pëth a leverys Mùlyonen, nyns o cler mars esa Boxesor orth y gonvedhes. Saw y fâss i’n fenester êth wharê mes a wel hag y feu tros gwyls a gnoukyans carnow i’n garven aberveth. Yth esa ev ow whelas pôtya diank. Nebes pôtow a garnow Boxesor a via lowr, i’n dedhyow kyns, sqwattya an garven dhe scobmow. Gallas, elhas, y nerth! Ha scon yth o knoukyans an carnow ow seny gwadn hag ow fyllel. In aga dyspêr an bestas a dhalathas plêdya stop orth an dhew vargh esa ow tedna an garven. “Cowetha, cowetha!” anjy a grias. “Na dheg dha vroder dha honen dh’y vernans!” Saw an milas pentew-ma, re sogh aga thâl rag ùnderstondya an pëth esa ow wharvos, ny wrussons ma’s desedha gà scovornow wàr dhelergh ha moghhe an uskytter. Ny dheuth fâss Boxesor arta dhe’n fenester. Re holergh, nebonen a dybys ponya arâg ha degea an yet pymp y bredn; saw mynysen moy hag awot an garven ow passya an yet, ha mos toth dâ wàr an fordh in kerdh. Gwelys arta ny veu Boxesor bythqweth.

Treddeth wosa hebma y feu nôtyes ev dhe verwel i’n clojy in Dynas Castel, awos recêva pùb attendyans a ve possybyl dhe vargh. Gwihal a dhros an derivadow dhe’n re erel. Yth esa va ena gans Boxesor warbarth, dell leverys, in y dhewetha ourys.

“Bÿth ny welys syght moy trewesy!” yn medh Gwihal, ow terevel y baw ha deseha dagrow. “Yth esen vy ryb y wely i’n very dewetha termyn. Ha wàr an dyweth, re wadn rag cows ogasty, ev a whystras i’m scovarn, na vedha dhodho awhêr vëth marnas merwel kyns ès an velyn wyns dhe vos gorfednys. ‘Cowetha, in rag!’ ev a whystras. ‘In rag, abarth an Rebellyans! Bêwnans hir dhe Amêthva an Bestas! Bêwnans hir dhe Goweth Napoleon! Napoleon ra pùb eur yn tâ!’ An re-ma o y dhewetha geryow oll.”

Desempys, omdhegyans Gwihal a jaunjyas. Ev a dewys pols, ha’y lagasow bian ow qwibya obma ha dy in golok a skeus kyns pêsya.

Ev a glôwas, y leverys, bos tebel-whedhel fol ow mos adro pàn veu Boxesor remuvys. Radn a’n bestas a verkyas fatell o “Ladhor mergh” screfys wàr an garven a dhog Boxesor in kerdh, hag anjy ow soposya sket dell re beu Boxesor danvenys dhe’n latty. Namnag o ancrejadow, Gwihal a leverys, bos neb best mar wocky. Certan, ev a grias engrys lowr, ow lesca desempys y lost hag ow terlebmel obma ha dy, certan y whodhons aga Lêder caradow, Coweth Napoleon, na alsa gwil indelha! Saw an styryans o sempel glân. An garven, o perhednys kyns gans den an latty, a veu prenys gans an milvedhek, na baintyas an hanow coth dhe ves na whath. Otta skyla an camdybyans.

Scafhës o colon an bestas yn frâs pàn glôwsons y hebma. Ha pàn wrug Gwihal manylya Boxesor in newores grafek, ha’n cheryans wordhy, ha’n eliow costly a brenas Napoleon ragtho heb bern dhe’n pris, an dewetha dowt o deu ha’n duwhan orth mernans aga howeth a veu temprys gans predery ev dhe vos tremenys, dhe’n lyha, yn lowen.

Napoleon y honen a dhysqwedhas i’n metyans a’n nessa myttyn Sul ha presentya areth cot rag onora Boxesor. Nyns o possybyl, y leverys, dry corf aga howeth, meur mornyes, arta rag encledhyas i’n wodref, saw ev a wrug erhy gwil garlont brâs a’n lorwëdh in lowarth an chy tiak ha’y dhanvon ha gorra wàr vedh Boxesor. Ha’n mogh o porposys, wosa nebes dedhyow, dhe onora Boxesor dre vanket covath. Napoleon a worfednas an areth gans remembrans a’n dhew dhyth o gans Boxesor moyha kerys, “Me vedn lavurya creffa” ha “Coweth Napoleon ra pùb eur yn tâ” – dew dhyth, y leverys, pòr wyw dhe vos recêvys gans kenyver best ragtho y honen.

I’n jëdh o appoyntys dhe’n banket, carven spîcer a dheuth dhia Dynas Castel ha delyfrya clos predn brâs dhe’n chy tiak. An nos-na y sonas cana noysus, ha warlergh hebma kedrydn arow, ha’n kenwes ow tewedha ogas hag udnek eur gans tros sqwat a weder. Ternos ny veu gway vëth i’n chy tiak kyns hanter-dëdh, ha’n ger ow mos adro, a byle pynag, an mogh dhe gafos mona rag prena ken câss a wyras Albanek.

CHAPTRA 10

Bledhydnyow êth passys. An sêsons a veu, ha tremena, ha’n bêwnans berr ow resek orth an bestas wàr rag. Y teuth termyn, ma nag esa best vëth na felha ow perthy cov a’n dedhyow coth kyns an Rebellyans, saw Mùlyonen, Benjamyn, Moyses an varghvran, ha nebes mogh.

Mùryel o marow; Blejen an Gog, Jessy, ha Pyncher o marow. Kefrës Jowan o marow – ev a wrug merwel in sentry pednow medhow in ken radn a’n wlas. Pel-Ergh o ankevys. Boxesor o ankevys, marnas gans an re, bohes aga nùmber, a’n aswony ev avell coweth. Mùlyonen o lebmyn casek goth ha tew, dywethyn hy mellow, ha pûr ow tos i’n lagasow. Hy o dyw vledhen cotha ages an oos omdedna, mès ny veu best vëth omdednys bythqweth in gwiryoneth. An cows, gorra cornet a’n park brâs adenewen rag bestas wàr bencyon, yth êth in taw nans o pell. Napoleon o lebmyn hogh oos leun, peswar ston warn ugans y boos. Gwihal o mar gigek, may whely ev a’y lagasow gans caletter. Only Benjamyn coth nyns o chaunjys, ma’s bos nebes moy loos adro dh’y dhewfrik, ha warlergh ancow Boxesor moy morethak ha tawesek vÿth.

Yth esa meur moy bestas i’n wodref i’n eur-ma, kyn nag o an tevyans mar vrâs dell veu gwaitys i’n bledhydnyow avarr. Y feu lies best genys heb godhvos a’n Rebellyans moy cler ès tradycyon pell, cofhës wàr anow, ha ken bestas a veu prenys heb clôwes mencyon a’n dra kyns ès dones dhe’n amêthva. Yth esa try margh dhe’n wodref lebmyn, ha Mùlyonen kefrës. Milas brav ha nerthek êns y, gonesyjy parys aga bodh ha cowetha dhâ, mès pòr sogh. Ny wodhya nagonen a’n re-ma desky an abecedary in hans dhe’n lytheren B. Anjy a vydna acceptya myns oll a veu derivys dhodhans a’n Rebellyans hag a benrêwlys Milieth, spessly derivadow Mùlyonen, ha’ga revrons dhedhy namnag o mabek; saw mar codhyens ùnderstondya meur a’n dra o pòr dhowtys.

Yth esa an wodref ow soweny lebmyn dhe voy, ha gwell o hy threvnans: encressys o hy dre dhew wel a veu prenys orth Mêster Pilkington. An velyn wyns o cowl-dherevys worteweth, ha’n wodref o perhen dhe jyn fusta ha lyftyor gora, ha treven nowyth re beu addys. Whymper a brenas scavgarr keun ragtho y honen. Nyns o an velyn wyns ûsys bytegyns rag denethy tredan. Ûsys o hy rag melyas ÿs, ow tendyl mona in profyt sêmly. Yth esa an bestas ow lavurya rag byldya ken melyn wyns whath; pàn ve hobma gorfednys, indelma an ger, an dynamôs a vëdh installys. Saw an taclow gorlanwesek, may whrug Pel-Ergh desky nans o pell dhe’n bestas hunrosa anodhans, an stallys gans golow tredan ha gans dowr tobm ha yêyn, ha seythen treddeth whel, nyns o an re-ma côwsys na felha. Napoleon a gùhudhas tybyans a’n par-na dhe vos warbydn an Vilieth ha’y spyrys. An lowender moyha gwiryon, y leverys, o lavurya yn crev ha bêwa yn erbysus.

Yth hevelly, neb rêson, bos an wodref rycha, heb an bestas dhe vos rycha wàr neb cor – marnas, heb dowt, an mogh ha’n keun. Yth esa pòr lies porhel ha pòr lies ky, pëth o skyla martesen. Saw an milas-ma y whrêns whel defry, herwyth aga fassyon. Kefys o whel heb dyweth, dell vedha Gwihal ow styrya yn tybowes, rag trevna ha rêwlya an amêthva. Radn vrâs a’n whel-ma o moy ès dell ylly skians an bestas erel ùnderstondya. Rag ensampyl, Gwihal a dherivys fatell o res dhe’n mogh spêna lavur dres kynda, pùb jorna, in taclow henwys ‘restrydnow’, ‘dogvednow’, ‘covscrîvyow’, ha ‘covnôtyans’. An re-ma o pîcys paper brâs, hag otham a lies screfa drestans oll, ha kettel vêns y screfys indelha, yth êns y leskys i’n forn. Hèm o mater moyha bysy, Gwihal a leverys, rag sowenyans an wodref. Byttele, ny wre na mogh na keun gwil sosten in ascor der aga whel aga honen; hag anjy o lies huny, ha’ga ewl boos o freth.

Ha’n re erel – aga beweth, kebmys a wodhons y, o prest kepar ha kyns. Nownek êns y pùb termyn, y whrêns y cùsca wàr gala, eva worth an poll, lavurya i’n gwelyow; pùb gwâv yth êns y troblys gans an awel yêyn, ha pùb hâv gans an kelyon. Traweythyow yth esa an re o cotha i’ga mesk ow sarchya in covyon dyscler, ow whelas determya, in dedhyow an Rebellyans avarr, pàn o banyshment Jowan whath nowyth, mars o taclow gwell pò lacka ès i’n eur-ma. Ny remembrens y. Nyns esa tra vëth, may hyllens y comparya an present bêwnans orto: nyns esa dhedha tra vëth ma’s rolyow fygùrs Gwihal, a wre tysqwedhes heb excepcyon bos pùptra ow mos prest dhe well. An problem-ma o dhe’n bestas anassoyladow; in neb câss yth esa bohes termyn dhodhans i’n tor’-ma rag polla taclow tyckly. Only Benjamyn coth a bretendya perthy cov a’y vêwnans in oll y vanylyon ha godhvos bythqweth nag o taclow (na ny vedhens y nefra) meur gwell py meur gweth – yth o nown, ponvos, hag esperans tùllys, dell levery ev, laha an bêwnans na ylly bos chaunjys.

An bestas bytegyns, ny wrussons y mos in dyspêr bythqweth. Pelha, ny wrussons y kelly, pols vëth, aga sens a bryvylej hag onour bos esely in Amêthva an Bestas. Bythqweth ny wre nagonen – kefrës na’n yonca anodhans, kekefrës na’n bestas nowyth devedhys, o drës dhia wodrevow deg pò ugans mildir abell – ny wrê best vëth cessya heb marth a’n dra. Ha bÿth pàn glôwens an godn ow taredna, ha pàn wellens an baner gwer ow flappya wàr an peul awartha, y fedha aga holon whedhys awos gooth dyvarow, ha’n cows o trailys pùpprës dhe’n dedhyow coth gorouryl, banyshment Jowan, screfa an Seyth Gorhemynadow, an batalyow brâs may feu mab den, an woreskynydhyon, fethys oll. Forsâkys ny veu tra vëth a’n hunrosow coth. Repùblyk an Bestas, dargenys gans Major, pàn na vëdh gwelyow glas Kernow trettys gans treys mab den namoy, yth esens y ow cresy ino stella. Hebma, neb dëdh, y fedha devedhys: heb dos a verr spÿs, martesen heb dos pàn ve an bestas a’n eur-ma yn few, mès ow tones bytegyns. Pàr hap ton Milas a Gernow o sies kefrës, obma hag ena, yn kevrînek: pùb best i’n wodref a’n godhya heb mar, kyn na lavasy best vëth cana an geryow yn uhel. Cales kynth o an beweth heb colenwel oll aga govenek, y whodhyens nag êns y kepar ha bestas erel. Mars êns y nownek, nyns o hebma dre vaga mab den turontus; mars esens y ow lavurya, hèm o lavur ragthans aga honen dhe’n lyha. Ny gerdhy mil vëth i’ga mesk wàr dhew droos. Mil vëth ny elwy ken mil ‘Mêster’. Pùb best o kehaval.

Udn jëdh, hâv avarr, Gwihal a erhys dhe’n deves y sewya ev, ha’ga hùmbrank in mes dhe dhyfethtir bian in pedn pell an wodref, o overdevys gans glaswëdh besow. An deves a spênas oll an jorna obma, ow pory an delyow, ha Gwihal orth aga rêwlya. Gordhuwher ev y honen a dheuth arta dhe’n chy tiak, saw leverel dhe’n deves, abàn o an gewar tobm, may whrellons y gortos i’n tyller. Wàr an dyweth, yth êns y remainys i’n tyller udn seythen, ma na’s gwelas, dresty oll, an bestas erel. An brâssa radn a bùb dëdh yth esa Gwihal gansans. Ev a dhesky dhodhans, y leverys, cân nowyth, hag otham a bryvetter rygthy.

Termyn cot warlergh an deves dhe vos dewhelys, in gordhuwher plesont may feu whel an bestas gorfednys hag anjy ow mos arta dhe’n treven, cryhias udn margh a sonas yn pòr ownek in mes a’n buarth. Sowthenys, an bestas a sevys stag. Yth o lev Mùlyonen. Hy a gryhias unweyth arta, hag oll an bestas a fyscas in udn bonya bys i’n garth.

Yth esa porhel ow kerdhes wàr dhew droos.

Eâ, Gwihal o va. Tabm cledhek, kepar ha pàn na ve ûsys dhe omberthy y boos brâs in stauns-na, kesposys bytegyns heb faladow, yth esa va ow kerdhes dres an buarth yn falgh. Ha wosa pols bian, in mes a dharas an chy tiak, otta lînen hir a borhelly, oll ow kerdhes wàr aga dywwarr dhelergh. Th’esa an eyl radn ow qwil hebma dhe well ès hy ben, onen pò dew o myjyn diantel, may fiens y lowenha mara pe dhedha lorgh, saw pùb huny êth wàr y fordh oll adro dhe’n garth gans spêda dhâ. Ha worteweth y feu hardhva bodharus a geun ha cockery kerô a’n culyak du, hag awotta Napoleon y honen, ow kerdhes bryntyn yn serth, ow tôwlel golok hautîn obma ha dy, ha’y geun ow lappya in y gerhyn.

Whyp a’n jeva, degys in y baw.

Taw a’n bedh y feu. Meur aga marth, meur aga own, gyllys clos warbarth, yth esa an bestas ow meras orth an lînen hir a borhelly, ha hobma ow procêdya yn lent adro dhe’n garth. Yth o kepar ha pàn ve an bÿs omwhelys wàr y bedn. Dhana y’s teva tecken, pàn o an kensa scruth passys, may halsens y, awos pùptra – awos aga brawagh arâg an keun, ha’n ûsadow o tevys dres lies bledhen: heb cably, heb croffolas, na fors pandra wharva – y halsens bytegyns leva neb ger protestyans. Saw i’n very prës-na, kepar ha pàn ve sînys, oll an deves a dhalathas brivyans bodharus:

“Treys peswar dâ, ha dew gwell tra! Treys peswar dâ, ha dew gwell tra! Treys peswar dâ, ha dew gwell tra!”

Y turya pymp mynysen heb hedhy. Ha pàn wrug an deves tewel worteweth, an spâss rag leva protestyans o tremenys ha deu, rag an mogh o kerdhys arta dhe’n chy tiak ajy.

Benjamyn a glôwas dewfrik ow mînya orth y scoodh. Ev a trailyas y bedn. Yth o Mùlyonen. Ny veu hy lagasow coth bythqweth moy dyscler ès i’n tor’-ma. Heb leverel tra vëth, hy a dedna wàr y vong ha’y hùmbrank dhe dâl an skyber vrâs, screfys mayth esa an Seyth Gorhemynadow. Mynysen pò dyw anjy a sevy ena, ow meras orth an fos ha’n tarr du ha’n lytherednow gwydn.

“Syght vy, ma ow fyllel,” hy a leverys wàr an dyweth. “Kefrës pàn ena yonk, ny alsen vy redya an pëth o screfys obma. Saw semlant an fos a hevel dyffrans i’n eur-ma. Yw an Seyth Gorhemynadow an keth hedna dell êns y kyns, Benjamyn?”

Benjamyn a gonsentya, only dhe’n treveth-ma, dysobeya y rêwl y honen, ha redya dhedhy an pëth esa screfys wàr an fos. Obma nyns o na felha ma’s udn Gorhemynadow. Otta va:

PÙB BEST YW KEHAVAL

SAW RE YW MOY

KEHAVAL ÈS RE EREL

Wosa hebma, scant nyns o stranj, i’n nessa jorna pàn esa an mogh ow rêwlya whel an wodref, y bosans ow ton whyppys i’ga faw. Scant nyns o stranj, clôwes fatell wrug an mogh prena set radyô dhedha gà honen, tell wrêns y araya installya pellgôwsor, ha tell wrussons y ragprena John Bull, Tit-Bits, ha’n Daily Mirror. Scant nyns o stranj, pàn veu Napoleon gwelys ow rôsya in lowarth an chy tiak ha pib in y vin – naneyl pàn gemeras an mogh dyllas Mêster Jowan in mes an amarys ha’ga gwysca. Pàn wrug Napoleon y honen apperya, yth esa adro dhodho côta du, lavrak gis cachyor logas brâs, ha poltregas lether, ha dh’y vanow moyha kerys yth esa an pows owrlyn spladn in hy herhyn o Mêstres Jowan ûsys dhe wysca de Sul.

Seythen moy dewedhes, dohajëdh, lies scavgarr keun a dheuth ha sevel dhyrag an chy tiak. Canaseth a diogow a’n vro re beu gelwys rag vysytya an amêthva in arolegyans. An re-ma o gedyes der oll an wodref, hag a leverys lowr gormola rag pùptra a welsons y, ha spessly an velyn wyns. Yth esa an bestas ow whedna gwel an tùrnyp. Anjy a lavurya yn tywysyk, ha derevel aga golok bohes venowgh dhyworth an dor, heb convedhes mara codha dhodhans brâssa own a’n mogh pò a’n vysytyoryon mab den.

I’n keth gordhuwher y tardhas tros a wherthyn ha lower cân in mes a’n chy tiak. Ha’n bestas adhesempys, an levow pàn glôwsons y, indelma kemyskys, a gemeras whans brâs a wodhvos. Pandra i’n bÿs esa ow wharvos ena ajy, ha’n bestas ha mab den ow metya dhe’n kensa tro avell partys kehaval? Unver oll, y a dhalathas slynkya, moyha gyllens heb son vëth, aberth in lowarth an chy.

Ryb an yet yth esens y owth hockya, hanter-ownek rag avauncya, saw Mùlyonen a’s hùmbroncas pelha. Anjy êth dhe’n chy wàr vleyn aga threys, ha’n bestas, seul o brâs lowr, a wrug gîky dre fenester an rom kydnyow. Ena a’ga eseth, adro dhe’n bord hir, yth esa whe tiak ha whegh a’n porhelly a vry uhel, ha Napoleon y honen i’n gader onour orth pedn an bord. Yth hevelly bos an mogh attês yn tien wàr aga chairys. An company a wodorras gwary cartednow rag polta, may hallons y, dell o apert, eva yêhes dâ. Yth esa pycher brâs ow mos adro, ha pùb cruskyn daslenwys a goref. Nagonen ny wrug merkya fassow an bestas, glew aga marth, ow meras stark der an fenester.

Yth esa Mêster Pilkington a Fowgoos a’y sav, ha’y gruskyn in y dhorn. Wharê, y leverys, ev a wre govyn orth an present company eva yêhes dâ. Saw kyns ès hedna, yth esa nebes geryow may codha y bosans leverys.

Yth o skyla dhodho, y leverys, rag meur lowena – kefrës dhe oll an re erel orth an bord – omsensy bos spâss hir a vystrest, a vyskemeryans, o devedhys dh’y dhyweth. Re beu termyn, kyns – heb ev, na den vëth i’n present company, dhe kevradna an breus-ma – saw re beu termyn, pàn o perhednyon wordhy Amêthva an Bestas regardyes in golok aga hentrevogyon mab den, ny vydna ev leverel ‘gans cas’, mès martesen ‘gans neb musur a skeus’. Lies hapnyans anfujyk re beu wharvedhys, lies tybyans re beu camgemerys. Yth o prederys i’n termyn-na dell vedha amêthva tùch dynatur, ow tuedhya bys in ancombrynsy dhe’n vro, pàn ve perhednys ha rêwlyes gans mogh. Tiogow, re aga nùmber, a soposya dhana, heb whythra yn fas, bos spyrys a lecyans ha lowsethes pòr lyckly in amêthva a’n par-ma. Y’s teva own rag effethyow mesk aga bestas aga honen, kefrës mesk aga gonesyjy mab den. Saw oll dowt a veu gorrys lebmyn dhe ves. Hedhyw ev ha’y gothmans a vysytyas Amêthva an Bestas hag arolegy pùb mêsva anedhy gans aga lagasow gà honen, ha pandra gafsons? Lower method a’n moyha modern, saw inwedh dyskybleth ha kempensys, a godha bos ensampyl bryntyn, may halla tiogow holya helma in kenyver plâss. Ev a gresy nag o dowt vëth fatell esa an bestas iselha gà gradh in Amêthva an Bestas ow qwil moy whel hag ow recêva le boos ages ken bestas pùppynag may fêns y in oll an pow. In gwir, ev ha’y gesvysytyoryon a wrug hedhyw aspia teythy, lies anodhans, mayth êns y intendys lebmyn heb let dhe dhry dh’aga godrevow aga honen.

Ev a vydna dry y eryow dhe’n dyweth, y leverys, ow poosleva unweyth arta an spyrys a felshyp, dell o i’n present termyn, ha dell godha bos i’n termyn devedhek, inter Amêthva an Bestas ha’y hentrevogyon. Nyns esa contraryùster inter mogh ha mab den, na ny vedha anodho otham vëth. Anjy o udnys in oll aga strîvyans ha caleterow. An problem a’n lavur, a nyns o an keth hedna in pùb le? Obma y feu cler fatell vydna Mêster Pilkington sowthanas an company dre neb ges a wrug ev darbary dour arâg dorn, saw rag tecken ev o mar dhydhanys, may feu overcùmyes heb cows. Wosa wherthyn polta in udn daga, ha’y lies elgeth ow mos pùrpur, ev a spêdyas leverel y ges worteweth: “Par dell yw res dhe why kenkya gans bestas iselha,” yn medh, “an keth res yw dhe ny gans rencas iselha!” Dhe bùb orth an bord y whrug an bon mot-ma wherthyn in udn uja; ha Mêster Pilkington ow cormel an mogh unweyth arta rag an ewnradnow scant, rag an euryow lavur hir, ha rag oll chêsyans dhe vos hepcorys in Amêthva an Bestas, dell welas ev defry.

Hag i’n tor’-ma, y leverys wàr an dyweth, ev a vydna pesy orth an company a sevel in bàn ha gwetyas may fe pùb gwedren arlenwys. “Gwren eva,” a worfednas Mêster Pilkington, “gwren eva, kettep poll, sowena Amêthva an Bestas!”

Y feu lies hùrâ colodnek, lies stankyans. Napoleon o mar blêsys may whrug gasa y dyller ha dos adro dhe’n bord rag tynkyal cruskyn orth cruskyn gans Mêster Pilkington kyns eva oll. Pàn o an garmow gyllys in taw, Napoleon, ow cortos a’y sav, a dhysqwedhas bos kefrës ganso ev nebes geryow dhe gevradna.

Kepar dell vedha pùb areth a Napoleon, hòm o cot ha dyfroth. Ev magata, dell leverys, o lowen bos spâss a vyskemeryans devedhys dh’y dhyweth. Nans o termyn pell yth esa whedhlow – plauntys, dell y’n jeva grownd dhe wodhvos, gans neb escar spîtys – fatell o neppÿth domhelus, kefrës whêldroek, in y wologva y honen hag in gologva y gescowetha. Yth o soposys anjy dhe whelas sordya rebellyans in mesk bestas an godrevow kentrevak. Bÿth ny ylly bos brâssa camdybyans! Oll aga whans, i’n eur-ma hag i’n dedhyow kyns, o bêwa in cres hag in cowethyans a normal negys gans aga hentrevogyon. An amêthva-ma mayth o va onorys dh’y rêwlya, y leverys in udn geworra, o aventuryans kesoberek. An chartour tîtel kyn fe in y bosessyon ev, yth esa hebma ow longya dhe’n mogh avell kesperhednyon.

Ny gresy ev, y leverys, bos skeus vëth a’n gorgîs coth, mès certan chaunjys re beu gwrës agensow in gwythres an amêthva, ha’n re-ma a effethya rag crefhe an trest dhe voy vëth. Bys i’n eur-ma yth esa dhe’n bestas i’n wodref ûsadow tabm gocky, may fydnens gelwel an eyl y gela ‘Coweth’. Hebma a vedha sùpressys. Inwedh, yth esa ûsadow pòr goynt, hag ùncoth y dhalathfos, a gerdhes in aray pùb myttyn Sul dres crogen pedn hogh, o kentrewys dhe beul i’n lowarth. Hebma kefrës a vedha sùpressys, ha’n grogen re beu encledhys solabrës. A wrug an vysytyoryon martesen aspia, inwedh, an baner gwer ow neyja orth pedn an wern? Mara qwrussons, anjy a verkyas pàr hap bos an carn ha’n corn gwydn, esa sînys warnodho kyns, re beu lebmyn remuvys. Ev a vedha baner gwer plain alebma rag.

Nyns esa dhodho ma’s udn poynt a dhyssent orth areth kentrevogus spladn Mêster Pilkington. Prest y campolla Mêster Pilkington ‘Amêthva an Bestas’. Ny wodhya ev, heb mar – rag ev, Napoleon, dhe nôtya an mater-ma lebmyn dhe’n kensa treveth – bos hanow ‘Amêthva an Bestas’ defendys dhe ves. An wodref a vedha henwys ‘Amêthva Trevanor’ hogen – o hy hanow gwredhek hag ewn, dell gresy.

“Gwren eva,” Napoleon a worfednas, “gwren eva an keth yêhes unweyth arta, mès dyffrans an form. Lenwowgh pùb gwedren erna fedna. Gwren eva sowena Amêthva Trevanor!”

An keth lies hùrâ colodnek a veu avell kyns, ha’n cruskydnow gwakhës bys i’n godhojyon. Saw yth esa an bestas wàr tu’vês ow meras orth oll an wolok-ma, hag yth hevelly dhodhans bos neppÿth stranj ow wharvos. Pandr’o chaunjys in bejeth an mogh? Mir dyscler coth Mùlyonen êth uskys dhia’n eyl fâss dh’y gela. Pymp elgeth dhe’n eyl radn, peder dh’y ben, ha worth ken radn teyr. Saw pandr’esa ow tedha hag ow trailya? Ena, warlergh oll an hùrâ, an company a gemeras an cartednow ha contynewa gà gwary goderrys, ha’n bestas ow slynkya tawesek in kerdh.

Saw scant ny wrussons y mos ugans lath pàn safsons stag. Lower garm a seny mes a’n chy in hùbbadùllya. Anjy a fyscas arta dhe’n fenester ha meras dredhy anowyth. Eâ, y tardhas qwarel garow. Criow, cronkys wàr an bord, lies golok sherp a skeus, lies deneyans serrys. Chêson an qwarel o hapnyans inter Napoleon ha Mêster Pilkington, dell hevelly: pùbonen a’n dhew a wrug gwary byd palyow i’n kettermyn.

Dêwdhek lev a gria in anger, ha’n keth ton a’s teva, oll anedha. Pandra wharva dhe fassow an mogh, nyns o qwestyon namoy. An creatùrs wàr ves, yth esens ow meras a vogh dhe vab den, hag a vab den dhe vogh, hag arta a vogh dhe vab den; saw yth o ùnpossybyl, solabrës, decernya neb dyffrans vëth.

GERVA – GLOSSARY

Definitions have generally been confined to those relevant for the story. To keep the glossary to a manageable length the listing excludes the most common words. These are best looked up in Gerlyver Kescows (Ian Jackson).

On-line at https://www.skeulantavas.com/vocabulary/gerlyver-kescows-2nd-edition

If you need grammar, by far the most helpful book is Desky Kernowek (Nicholas Williams, Evertype 2012).

The system of notation in the following list is the same as in Gerlyver Kescows 2nd edition. In particular, the symbol ‖ indicates a word with two stresses of more or less equal force, and an underlining shows a single stress when it does not fall on the penultimate syllable of the word.

a bùb tu phr on all / both sides

a sêson phr in season

abrës adv early

affordya v afford

alowans m alowansow allowance

amala v border

amaya v dismay

amayans m dismay

amêthva f amêthvaow farm

amêthyth m amêthydhyon farmer, agriculturist

amuvyans m sentiment

an comen voys m public opinion

an norvÿs ‖ m the world

anassoyladow adj insoluble

anconvedhadow adj unintelligible

ancow m death

ancrejadow adj unbelievable

androw See dhe androw

anjùstys m injustice

anowyth adv afresh

anwesy v catch cold

anworthebadow adj unanswerable

appoyntya v appoint

aqwytyans m compensation

ar m ploughland

arâg prep in front of

arethor m arethoryon speaker

arethya v make a speech

argyans m argument

arlenwel v fill up

arlewyth m arlewydhyon president

arolegy v inspect

arolegyans m arolegyansow inspection

arwhythra v survey

ascoryans m production

ascûsya v excuse

askewerans m (re)adjustment

atal alcalîn col basic slag

atalva f atalvaow rubbish heap

attendyans m attention

atty m malignity

avalednek f avalenegow orchard

awhêr m distress

awos pùptra ‖ phr after all

balghter m pride

banknôta m banknôtys banknote

banksqwattys adj bankrupt

banow f banowas sow

bansya (banyshya) v banish, expel

banyshment m banishment, expulsion

barlys col barley

barv scovarn f barvow side whiskers

bedha v dare

bedhygla v low, moo

begh m burden

benenreydh ‖ f female sex; females

berna v stack

berr adj short

berrhe ‖ v abbreviate

besow col besôwen birch(es)

betys mangel col betysen mangel-wurzels

beweth m & f bewedhow life(style)

blewak adj hairy

bodharus adj deafening

bora m morning (poetical)

bos dôtys wàr² phr be extremely fond of / crazy for

boxesor m boxesoryon boxer

botas kentrow col botasen hobnail boots

boujy m boujiow cowshed

braggyans m threatening

bras m plot, treachery

brath m brathow bite

brathus adj biting, snapping

brathyans m biting

brawagh m alarm, terror

brawehy v alarm

brêgy v bray

brenyans m brenyansow instructions(s)

breselek adj military

brîbya v bribe

brîhy v brew

brith adj piebald

brivyans m bleating

brows col mash

bryckyor m bryckyoryon bricklayer

bryght adj bright

bryjyor m bryjoryon boiler (person)

buarth m buarthow farmyard

budhygoleth f victory

budhygyl adj triumphant

bugel lodnow m bugeleth cowman

busel m dung

bùshel m bùshellys bushel

cabluster m guilt

cachyor logas brâs m cachyoryon ratcatcher

cader f chair (of meeting)

cader Windsor f caderyow Windsor chair

caglys adj matted

câken f câkys cake

cal adj sly

calgh m limestone

call m rust

camdyby v be mistaken

camdybyans m misconception

camgemeres v mistake

canon m canonys cannon

carn m carnow hoof

carpentor m carpentoryon carpenter

carr masken m kerry hearse

carrvil ‖ m carrvilas ‖ cart-horse

cartha y vranjen phr clear his throat

cartryjen f cartryjednow cartridge, charge

casek f casygy mare

caslan f casladnow battlefield

castîga v flog, thrash

castik m flogging, thrashing

castrevnans m manoeuvre

categorek adj categorical

cavanscus m cavanscosow pretext

cawl col cawlen cabbages

chartour tîtel m chartours title-deed(s)

cheryans m care

chêsyans m pampering

chy tiak m treven farmhouse

clavel f clavellys mantelpiece

cledhya v quarry

cleves colonyow m coccidiosis

clowyowgh m hullabaloo

cockery kerô interj cock-a-doodle doo

cofhe ‖ v commemorate; remind

cola v (orth) heed

colîta m colîtys follower

colmor m colmoryon binder

colonekhe ‖ v embolden

comen See an comen voys

company m company

conqwerrya v conquer

consûmya v consume

contraryùster m clash of interests

controversyta (controvercyta) m controversytas controversy

contynewa v continue

conyna v go rabbiting

conyng adj clever

coraj m courage

corlan f corladnow sheep fold

corn y lagasow phr the corner of his eye

cornya v butt

cornyans m butting

coscar col retinue

costly adj expensive

coth adj shrewd

covath m remembrance

covia v hatch

covians m hatching

covscrif ‖ m covscrîvyow ‖ memorandum

cowardy m cowardice

cowethes f cowethesow female comrade

cowethneth m comradeship

cowethya v keep company

cowsesow pl inner thoughts, heart

cowsor m cowsoryon talker

crack m crackys bang

crawkyans m croaking

creatùr m creatùrs creature

creatya v create

cressyans See encressyans

creun m creunyon accumulation

crogen pedn f cregyn skull

crow m bloodshed

cruelta m cruelty

crùllya v curl

cryghlebmel ‖ v caper

cryhias m/v whinny

cudyn arâg m cudydnow forelock

culyak goodh m culyogas gander

cûyal v coo

dader m goodness

danvon warlergh ‖ phr send for

darbar godra m milking machine

dargopia v trace

das gora f deys haystack

dascùntell v reassemble; rally

dasestablyshya v re-establish

dasknias v chew the cud

dasterevel v rebuild

dastysqwedhes v reappear

debâtya v debate

debâtyans m debate

debradow adj edible

decêvya v deceive

dedhwy v lay (eggs)

defendya v ward off; defend

degensewa v impend, be imminent

degoth verb is fitting

dehednek adj creamy

dêlya v deal

demonstracyon m demonstracyons demonstration

denaha v deny

deneyans m denial

dernyk shùgra m dernygow sugar lump

dervyn v require, call for

desîradow adj desirable

deskerny v gnash

destewel v silence

destrior m destrioryon destroyer

deu adj over, done

devnyth tardha m explosive(s)

devôrya v devour

dewgebmys quant twice as much

dewhans adv at once

dhe androw phr in the late afternoon

diagram m diagramow diagram

dianedhy v move (house)

dogven f dogvednow document

dol m dole

domhel v overthrow

domhelus adj subversive

dorgell ‖ f dorgellow ‖ cellar

dôtys See bos dôtys wàr

dowr pooth m hot water

dowrergh ‖ m sleet

dral m dralyow scrap

dres hedna phr moreover, what is more

drîvyor m drîvyoryon driver

drogchauns ‖ m bad luck

drogûsya ‖ v take advantage of (cynically)

duhe ‖ v blacken, tar

dùstunia v evidence, prove

dybowes adj tireless

dybreder adj thoughtless, rash

dydhanva f dydhanvaow recreation room

dydhena v wean

dyfethtir ‖ m waste ground

dyffresyas m dyffresysy protector

dygonstrînys adj spontaneous

dynamô m dynamôs dynamo

dynas m dynasow city, walled town

dynatur adj abnormal

dyscans m doctrine; education

dyscresy v disbelieve

dysencledhyas v disinter

dysês m dysêsys disease

dysevel v upset

dyskybel m dyskyblon disciple

dyskybleth f discipline

dyslyw adj discoloured, dull

dyson adv promptly, without another word

dyspersya v disperse

dysprêsyans m contempt, disdain

dysqwîthans m recreation

dythya v dictate

dystrùcsyon m destruction

dyvarow adj imperishable

dyvotter m starvation

dyvynyor us m dyvynyoryon chaff-cutter

dywscovarn du ears

dywvregh du shafts (of a cart)

ebal m ebylyon foal

effethuster m efficiency

effethya v have effect

elow col elowen elms

ely m eliow medicine

encressyans m increase

eneval m enevales animal

entanuster m excitement

eqwal adj equal

erya v defy, challenge

ês m ease

esperans m hope

estregys adj absent

estrik m absence

eurweyth ‖ m clockwork

evyn adv even

ewhias m raid

ewl f craving, desire

ewonek adj frothy, frothing

execûcyon m execûcyons execution

execûtya v execute

fâcyans m pretence

faladow See heb faladow

fall See heb fall

fast’he‖ v ratify

fawek f fawegow beech spinney

felder m cunning

fer f ferow foreleg

fernewy v rage

ferror m ferroryon blacksmith

fethans m defeat

flappya v flap, flutter

flappyans m flapping, fluttering

flat adv flat

fler m stench

floghladh ‖ m infanticide

floholeth m childhood, infancy

florsya (floryshya) v flourish

flouren f flourednow flower

fo m flight (fleeing)

fortydnys adj lucky, fortunate

fortyn m fortune

fow m fowys den, lair

frigwhetha ‖ v sniff, snuff

frodn dhall f frodnow dall blinkers

frony v sniff, snort

frûtus adj fertile

frûtys codhys pl windfalls

fùndacyon m foundation(s)

fusta v thresh

fylgh jyn m fylghyow cutter

fynegly v furrow

fyslak adj restive

fyttya v fit

galarow pl grief

ganowas m ganowasow mouthful

garma v call, clamour

garth m garthow (gardhow) yard

gasen = pengasen

gavel f gavelyow grasp

gelvyn m gelvynas beak

genva f genvaow bit

ger arweth y scochon phr motto

gîky v peep

glaswëdh col glaswedhen saplings

gobonyans m trot(ting)

godhojyon pl dregs

godolgh m godolhow knoll

godref f godrevow small farm

gojak adj bloody, bleeding

golovas m confinement (giving birth)

Golowan m Midsummer (Feast of St John the Baptist)

gôlyans m gôlyansow celebration

gôlyor m gôlyoryon sentinel

gonesyas m gonesyjy labourer

gool an deys m harvest festival

gora glas m silage

gorgîs m distrust, suspicion

gorhana v enchant

gorawen f ecstasy

gorel f gorellow incubator

goreskynva f invasion

goreskynyth m goreskynydhyon invader

gorhemynadow m commandment

gorouryl adj heroic

gorqwitha v be very careful with

gorra dhe wroweth phr lay

gorsqwîthus adj exhausting

gorthrians m gorthriansow substitution, substitute

gorthter m rebelliousness

gorvest m gorvestas animal hero

govel f govelyow smithy

gowegneth m mendacity, lies

grafek adj graphic

gròn m huddle

gùdhùgen f gùdhùgednow collar

gwaneth col wheat

gwayans m gwayansow movement

gwedhek f gwedhegow woodland

gwerthys dornygel f gwerthyjow crankshaft

gwerynor m gwerynoryon worker, proletarian

gweth adj worse

gweyth mêster m gweythyow masterpiece

gwigh m squeal

gwil wis phr (a²) pretend

gwirwolow ‖ m proper perspective

gwithcrow ‖ m gwithcrowyow ‖ store-shed

gwithtoll ‖ m gwithtell ‖ clamp

gwredhlosow ‖ col gwredhlosowen ‖ root-vegetables

gwregyl adj feminine

gwyras Albanek f Scotch whisky

gwythresans m operation(s)

gyll m gyllys gill (measure)

hâlyans m hoisting

hanas m murmur

hanter-fâss ‖ m hanter-fassow ‖ profile

hapnyans m hapnyansow incident

harber m harberys shelter

hardly = harlych

harrow m hyrwas harrow

hasa v seed

hasek f hasegow seed-bed

hastya v hasten

hautîn adj haughty

heb faladow phr without fail

heb fall phr without fail

hebask adj calm, easy-going

hegas adj hateful, hated

helder m generosity

helerhy v trace

helgh m hunt

helghya v hunt

hell adj tardy

helma = hebma

helsys m generosity, largesse

henys m old age

hernys adj iron-shod

hës ha hës phr from end to end

hevelenep m likeness, reflection

heyjyk m heyjygow duckling

hirdhans ‖ m hirdhens ‖ tusk

hogh m hohas pig, boar

hogh Berek m hohas Berkshire (breed of pig)

hogh Gwydn Cres m hohas Middle White (breed of pig)

hordh m hordhas ram

hot cales kern m hottys bowler hat

hudhyk adj merry

hynon f fair weather

i’n ewn fordh phr straight

in bleyn phr at / to the front

in dadn gudh phr hidden

in newores phr on his death bed

iselder m lowely status, humiliation

jaudyn m jaudyns rascal

javal m javalys rogue, scoundrel jyn trehy mangels m jynys mangel-slicer

jynweyth ‖ m machinery

keas v fence

kegyn adrëv f kegynow scullery

kehavalder m equality

kekefrës adv also, even (emphatic)

kelly f kelliow spinney

kengorra ‖ v propel

kenkya v contend

kentrevogus adj neighbourly

kentrydna v spur, incite

kentryn m kentrydnow spur

kepar adj such

kergh col oats

kert descadores m kertys governess-cart

kescar adj scattered

kesoberek adj cooperative

kesperhen m kesperhednyon joint owner

kessenyans m peal(ing)

kesvysytyor m kesvysytyoryon fellow- visitor

keunjy m keunjiow kennel(s)

kew f kewyow paddock

kêweyth ‖ m hedging, hedgerow

knias v gnaw, chew

knoukyans m knocking, drumming

kynvan m & f whining, whimpering

kyny v whine, whimper

ladh m killing

ladhor m ladhoryon killer, slaughterer

ladrus adj thieving

lagata v eye, admire

lappyans m leaping about, acrobatics

larjes m generosity, largesse

latty m lattiow slaughterhouse, knacker’s yard

lebmyk m lemygow sip, drop

lecyans m licence

leheans m leheansow reduction

lemen prep except

lena v read out

lenter adj shiny

lestans m obstacle, obstruction

lettrys adj literate

leufhës ‖ m hand (measure)

leundevys ‖ adj full-grown

leugh m leuhy calf

leva v cry out

leyth adj feeble

lim m lime

lobm adj bare

lorgan m moonlight

lorgh horn m lorhow crowbar

lorwëdh ‖ col laurel

losowek f losowegow vegetable garden

lowsethes m indiscipline

lyberta m liberty

lydnyath f lineage, parentage

lyftyor gora m lyftyoryon hay elevator

lyhaf Archaic form of lyha

lympya v limp

lytheredna v spell out

lythôgraf ‖ m lythografow lithograph

mabek adj filial

mabmvron f mamvrodnow mother’s breast

mabmyl adj motherly

mabyâr m mabyêr pullet

magor lodnow m magoryon stockbreeder

mammvron See mabmvron

mangel m mangels mangel

manor m manoryow manor

manylya v detail

margh-horn ‖ m margh-hern horseshoe

marghvran ‖ f marghvryny ‖ raven

marthùjyon pl wonder, awe

medal m medallys medal

medhowy v get drunk

mejor m mejoryon reaper

mejy v reap, harvest

mell m mellow joint

mellow an keyn phr spine

mellyans m interference

menow’hy v frequent

menystrans m superintendence

mer m mêras steward

mercy m mercy

mery adj merry

meynyk m meynygow small stone

mil m milas animal

milek adj animal

milieth f animalism

milvedhegva ‖ f milvedhegvaow ‖ veterinary surgery

milvedhek ‖ m milvedhygyon ‖ veterinary surgeon

mînya v nuzzle

mir m look

mogh col pigs

mong m mongow mane

moos omwysca f mosow dressing-table

morel m deadly nightshade

morethak adj mournful, miserable

morter m mortar

moyhariv ‖ m majority

Moyses m Moses

mùrder m mùrders murder

mygylder m indifference, apathy

mynchya v play truant

myrour m myrours mirror

myskemeryans m misunderstanding

myster m craft

mystery m mysterys mystery

mystrest m distrust

nâsya v pervade

negycyans m negycyansow negotiation

nerthek adj powerful

nevek adj heavenly

newores See in newores

nîcyta m ignorance

norvÿs See an norvÿs

nosweyth adv in the night

noysus adj uproarious

offrydnans m sacrifice

offryn m offrydnow sacrifice

ollkebmyn ‖ adj universal

omdednans m retirement

omdesky v teach oneself

omdhegyans m demeanour

omgeles v hide intr

omgudha v hide intr

omgùntell v assemble intr

omhevelly v (dhe²) resemble, imitate

omlavar adj dumb

omneythy v nestle

omwedrys adj glazed

omwelhe v improve, recover

omwil v pretend to be

omwith m defence

ordyr m order, decree

othobmak adj desperate, pleading

overdevys ‖ adj overgrown

overweles ‖ v supervise

owra v gild

oyl parafyn m paraffin oil

packya v pack

pâcya v pace

pain merwel m death sentence

paina v pain

par ha prep like

parasîtek adj parasitical

parhus adj sustained

part adv partly

patrollya v patrol

pawa v paw

pedn medhow m pednow inebriate

pedn ÿs m pednow ear of corn

pedrednow pl rump

pelednyk f pelenygow pellet

pencyonyth m pencyonydhyon pensioner

penfester ‖ m penfestrow halter

pentew ‖ adj stupid

percêvya v perceive

performans m performansow performance

perswâdus adj persuasive

perthy v bear, endure

pesky v feed (animals)

peul baner m peulyow flagstaff

pig m pigow sting

pil teyl m pilyow dung heap

pîss shùgra m pîcys lump of sugar

plauntya v disseminate

plêdya v plead

plêdyans m plêdyansow plea

plottya v plot

plottyans m plot(ting)

polla v consider, speculate

polter tardha m blasting powder

poltrega m poltregas gaiter

ponvos m hardship

ponyans m running

porhellyk m porhelygow piglet

porva f porvaow grazing-ground, pasture

porwels ‖ col pastures

posessyon m possession

pôtyans m kicking

powesva f powesvaow home of rest

practycya v practise

prederyans m thinking, thought

presep m presebow manger

procêdya v proceed, process

processyon m processyons procession

prymytyf adj primitive

pryvylej m pryvylejys privilege

pùltys m poultice

pûr m rheum

pygal f pygolow pick

pymthek nos phr fortnight

pyncel m pyncels paint-brush

pyncha m pynchys pinch

pynk adj pink

qwackya v quack

qwarel m quarrel

qwiet adj quiet

qwyck adj quick

qwyttya v quit, leave

racka m rackys story

ragweles v foresee

rampyng adj rearing, rampant

ratha v rake

reformya v reform

refreshya v refresh

rejoycya v rejoice

relêssya v release

remembrans m reminder

repêrya v resort

reprêva v censure

rêsna v reason

rest a² phr the rest of

resystya v resist

reun vergh col horsehair

revronsus adj reverent

rêwlyor m rêwlyoryon supervisor

rînek adj cryptic

ros dhensak f rosow densak cogwheel

rowtya v direc

run m runyow hillside

ryddya v rid

salujy v salute

saw unsel phr with express negative only (emphatic)

sawyans m recovery

scala cowl m scalys soup tureen

scappyans m escape

scavgarr ‖ m scavgerry ‖ horse-drawn trap

scavgarr ‖ keun m scavgerry ‖ dogcart

scobmyn m scobmow splinter

scochon See ger arweth y scochon

scolkya v skulk

scolrom m scolrômys schoolroom

scorjya v flog

scorn m scorn, contempt

scornus adj scornful, contemptuous

scravynas v claw at

scùllyak adj/m scùllyogyon extravagent

scùllyans goos m bloodshed

scùllyon pl swill

sedha syger phr lounge verb

sentens m sentencys sentence

sentry m sanctuary, refuge

serthter m perpendicularity

sêsna v season (all senses)

sherewneth m wickedness

sket adv headlong

skyldew adj fattish, stout

skyrmysya (skyrmyshya) v skirmish

slodya m slodyes sledge hammer

smat m smattys tough

socour m help

sodynly adv suddenly

soladhëdh adv for a while now

solas m solace

somona v summon

sosten m sustenance, food

spadha v geld, castrate

sparya v spare

spern gwydn col spernen wydn hawthorn

spernek f spernegow spinney

spîcer m spîcers grocer

splander m splendour

staloun m stalouns stallion

stankyans m stamping

ston m stônys stone (weight)

stop interj stop

storvya v starve

stratejy m strategy

stray adj/m stray

strem m strêmys stream

strik adj active, nimble

strolla v litter

stùbba m stùbbys stump

styll m styllyow rafter

styllya v distil

styryans m explanation

sùffra v suffer; allow

sùffrans m suffering

sùpressya v suppress

surneth m sureness, steadiness

syger See sedha syger, termyn syger

tacla v make neat / tidy

tactyk m & f tactics

talsogh ‖ adj stupid

tanek adj fiery, excited

tanowder m shortage

tanya v fire up

tardhans m explosion

tardhell f tardhellow pop-hole

tarr du m coal tar

tavernor m tavernoryon publican

tednans m firing

tegednow mergh pl horse-brasses

tekhe ‖ v decorate

telly v drill a hole

terlebmel v frisk

terlentry v twinkle

termyn syger m leisure

terneyj m fluttering

terryjy pl downfall, doom

tervans m uproar

test m testyon witness

teth m tethow udder

tewder m thickness

teyla v fertilize

tobmen ergh f tomednow snowdrift

todn m & f todnyow greensward, grassland

tormentyor m tormentyoryon tormentor

tos m tosow bunch

totta = toth dâ

trafla v toil

traitury m treachery

traitus adj treacherous

tranjyak m ecstasy

tregereth f compassion

trèm f look

trettya v tread, trample

trewesy adj grievous

troblus adj troublesome

trompour m trompours trumpeter

tronsagh ‖ m tronseghyer nosebag

trôsya v tramp, plod

trygh adj triumphant

tuedhya v tend

tumbyr m timber

tùrnyp col tùrnypen turnips

turontus adj tyrannical

tynkyal v cheep; clink

tythya v hiss

ùns m ùnsyow ounce

unson ‖ m unison

unver ‖ adj of one accord, unanimous

uskytter m velocity, speed

usyon pl chaff

ùttra v utter

vanyta m vanity

venjya wàr² phr take vengeance on

venym m poison

venyma v poison

venytha adv ever

vesyon m vision

vexus adj troublesome

violâtya v violate

vîss m vîcys vice

vossawya v bestow

vôtyans m voting

vylen adj contemptible, detestable

vysytyor m vysytyoryon visitor

vytel col food, victuals

wàr neb cor phr with express negative at all

wàr udn berr-lavar phr in a single phrase

wàr vleyn y dreys phr on tiptoe

whedhla v tell tales

whedhlor m whedhloryon tale-teller

whedn col whednen weeds

whedna v weed

whêldroek adj revolutionary

whym [ha] whàm phr haphazardly, this way and that

whyp m whyppys whip

whyppya v whip

wondrys adj wonderful

wordhy adj worthy

worth golow nos phr by night

wosa mernans phr posthumous(ly)

yarjy m yarjiow hen-house

ÿdhnyk m ydhnygow chick

yêwa v yoke